دیدبان آزار: هفته گذشته کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، به مناسبت روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان و ۱۶ روز نارنجی، در بیانیه‌ای اعلام کرد که از هر پنج زن پناهجو، یک نفر با خشونت جنسی مواجه شده است و وضعیت همچنان در سطح جهانی رو به وخامت می‌رود. در این بیانیه اعلام شده که شدت گرفتن فقر و فشار اقتصادی، موج جدیدی از خشونت را علیه زنان پناهجو، آواره و بدون تابعیت به راه انداخته است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در حالی درباره افزایش خشونت علیه زنان پناهجو هشدار می‌دهد که این نهاد نتوانسته به بسیاری از تعهداتش برای بهبود وضعیت پناهجویان عمل کند. همچنین متخصصانی که در زمینه خشونت جنسی فعالیت می‌کنند، گزارش داده‌اند که در دوران پاندمی کرونا، از برنامه‌ریزی‌های استراتژیک و تصمیم‌گیری برای مهاجران در مناطق بحران‌زده و درگیر با جنگ، کنار گذاشته شده‌اند. اما کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل تاکید کرده که نیاز به پروژه‌های محلی و تحت رهبری پناهجویان در طول همه‌گیری کووید۱۹ بیشتر شده است؛ زیرا قرنطینه معیشت پناهجویان را در وضعیت مخاطره‌آمیزی قرار داده، تنش‌ها را در خانواده‌ها تشدید و ارائه خدمات حمایتی را برای آژانس‌های بین‌المللی دشوارتر کرده است.[i]
خشونت جنسی و جنسیتی، تجربه مشترک زنان مهاجر و پناهجو
بسیاری از زنان مهاجر روهینگیایی در بنگلادش، زنان مهاجر کارگر در کشورهای حاشیه خلیج فارس، پناهجویان سوری، افغانستانی و ایرانی در ترکیه، استرالیا و یونان، زنان مکزیکی در مرزهای آمریکا و زنان آفریقایی که برای گرفتن پناهندگی راهی اروپا می‌شوند، تجربه‌ای مشترک دارند: خشونت جنسی و جنسیتی. اگرچه وضعیت برای بسیاری از مردان پناهجو هم اسفناک است اما زنان و دگرباشان پناهجو، بیشتر در معرض خشونت‌های جنسی هستند. افرادی که عموما به ناچار کشور خود را ترک می‌کنند و در مرزها، کمپ‌های اسکان پناهجویان و یا از سوی شرکای جنسی در کشور میزبان مورد خشونت قرار می‌گیرند. خشونت خانگی، اخاذی، تبعیض، مشکلات بهداشتی، رابطه جنسی اجباری، آزار جنسی دسته‌جمعی با هدف تحقیر، بردگی جنسی از سوی باندهای قاچاق انسان و تجاوز از جمله خشونت‌هایی است که زنان پناهجو تجربه می‌کنند. بسیاری از آنها اگر درخواست‌های جنسی ماموران امور پناهجویان را رد کنند، تهدید به «رد مرز» می‌شوند و بنابراین چاره‌ای جز تسلیم در برابر این خشونت‌ها نمی‌یابند.
طبق یافته‌های گزارش تحقیقی نیویرک‌تایمز، در دو دهه گذشته، بیش از ۱۰۰ تجاوز جنسی ثبت نشده، در مرزهای جنوبی آمریکا صورت گرفته است. این در حالی است که رقم حقیقی بسیار بالاتر تخمین زده می‌شود. علاوه بر این، مصاحبه با زنان مهاجر و کسانی که با آنها در طول مرز همکاری می‌کنند، نشان می‌دهد که خشونت جنسی به جزئی اجتناب‌ناپذیر از سفر جمعی مهاجران تبدیل شده است. طبق این گزارش زنان بی‌نشان و مدرکی که به شهرهای مرزی آمریکا سفر می‌کنند، با ضربوشتم از سوی قاچاقیان به دلیل نافرمانی، هم‌آغوشی با غریبه‌ها و اجبار به روسپیگری و بسته شدن به تختخواب مواجه می‌شوند.
10 ماه بعد از شیوع همه‌گیری کوید 19 بود که کمیته بین‌المللی نجات -یک سازمان غیردولتی بشردوستانه که به پناهجویان و آوارگان جنگی کمک و آنها را اسکان می‌دهد- در گزارشی اعلام کرد که بیش از ۷۳ درصد از ۸۵۰ زن پناهجو و آواره ای که در بعضی از کم برخوردارترین و فراموش شده‌ترین مناطق بحران‌زده پس از جنگ و در ۱۵ کشور شامل آفریقای شرقی، آفریقای غربی و منطقه دریاچه‌های بزرگ آمریکای شمالی، زندگی می‌کنند، افزایش خشونت خانگی، ۵۱ درصد خشونت جنسی و ۳۲ درصد رشد ازدواج زودهنگام و اجباری را گزارش کرده‌اند.
اخیرا دیدبان حقوق بشر هم در گزارشی از بیش از 160 مورد خشونت علیه پناهجویان توسط مرزبانان در مرزهای آمریکا پرده برداشت. این موارد شامل تجاوز جنسی به کودکان، گرسنگی اجباری، تهدید به تجاوز جنسی و شرایط وحشیانه بازداشت بوده است
تجربه خشونت در کشور میزبان
طبق یافته‌های تحقیقی که در سال 1397 منتشر شد، تقریباً ۵۱ درصد از زنان افغان مورد پژوهش، گفته‌اند که احساس امنیت اجتماعی ندارند. به گفته خود این زنان، آنها به دلیل افغان بودن، مورد تحقیر و خشونت کلامی قرار گرفته‌اند؛ هم در کوچه و خیابان و هم از طرف همسایه‌ها و صاحب‌خانه. زنان مهاجر در کشورهای خلیج فارس، در شرایطی غیرانسانی به عنوان کارگر خانگی فعالیت می‌کنند و مشمول حمایت‌های قوانین کار در این کشورها نیستند. این زنان با خشونت‌هایی چون آزار و تجاوز جنسی، بارداری ناخواسته، ضربوشتم فیزیکی، عدم پرداخت دستمزد و غیره مواجهند و از ترس عدم تمدید ویزا توسط کارفرما، امکان مقاومت در برابر این خشونت‌ها را ندارند.
بیشتر بخوانید:
«من یک زن پناهجوام و احساس امنیت ندارم»
سوءاستفاده ماموران مرزی آمریکا از پناهجویان؛ از تجاوز تا گرسنگی اجباری
بسیاری از زنان مهاجر به دلیل دور بودن از خانواده، ناآشنایی به زبان کشور میزبان، دسترسی نداشتن به نهادهای حمایتی و تهدید اخراج از سوی شرکای جنسی که تابعیت کشور میزبان را دارند، ناگزیر به سوءاستفاده‌های جنسی تن می‌دهند. این سکوت در بعضی موارد به از دست رفتن سلامت جسم و روان این افراد منتهی می‌شود و در مواردی هم کار به جایی می‌رسد که جانشان به خطر می‌افتد. در آمریکا برخی از زنان مهاجر که برای دفاع از خود شریک زندگیشان را می‌کشند، با وضعیت بدتری در زندان‌ها مواجه می‌شوند یا بعد از آزادی از کشور میزبان اخراج می‌شوند. بسیاری از زنان پناهجو هم به دلیل نداشتن اجازه کار در کشورهایی مثل آمریکا، مجبورند به کارگری جنسی رو بیاورند و درصورتی‌که مورد آزار قرار بگیرند، حق شکایت و اعتراض ندارند، چرا که بدون مجوز مشغول به کار شده‌اند.
برش‌هایی از مقاومت
علی‌رغم تمامی دشواری‌ها، زنان پناهجو و مهاجر در بعضی از نقاط جهان برای مبارزه با خشونت‌های مبتنی بر جنسیت، خودشان دست به کار شده‌اند. «مریم» که یک زن پناهجو در ترکیه است به رادیو زمانه گفته از وقتی وارد این کشور شده بارها با زنانی مواجه شده که مورد آزار جنسی قرار گرفته یا قربانی خشونت خانگی شده‌اند؛ «وقتی زندگی این افراد و شرایط آنها را خوب بررسی کردم دیدم، آنچه باعث می‌شود این زن‌ها آسیب‌پذیرتر شوند، عدم آگاهی و دانش کافی از حقوق خودشان است. برای همین بود که تصمیم گرفتم یک گروه تلگرامی در شهری که خودم هستم تشکیل بدهم که همه اعضای آن زنان ساکن این شهر باشند. در این گروه درباره همه‌چیز با هم صحبت می‌کنیم از اطلاعات حقوقی گرفته تا آشپزی و خرید. بعضی از دوستان از طرق همین گروه موفق شدند کار مناسبی پیدا کنند. همین گروه تلگرامی ساده یک حلقه حمایتی زنان از زنان ایجاد کرد و باعث شد زنان پناهجوی ساکن شهر بدانند تنها نیستند و در صورتی که با مشکلی مواجه شدند می‌توانند روی کمک هم حساب کنند. چندنفری هم که مورد خشونت خانگی قرار گرفته بودند به دلیل آشنایی با حقوق خود و قوانین ترکیه در شرایط بهتری قرار گرفته‌اند.»
«دبورا»، یکی دیگر از زنان مهاجری است که برای کمک به دیگر زنان مهاجر قدم برداشته است؛ او یکی از ۱۶ زن پناهنده میانماری در کوالالامپور، پایتخت مالزی است که گروه حمایتی آنلاین را در این کشور برای زنان آسیب‌دیده از خشونت مبتنی بر جنسیت اداره می‌کند. به گفته دبورا در جامعه پناهندگان میانماری، خشونت خانگی علیه زنان یک مشکل خانوادگی تلقی می‌شود که نباید درباره آن حرف زد. او می‌گوید: «قبلا از اینکه تجربه‌ام را با دیگران به اشتراک بگذارم، خجالت می‌کشیدم، می‌ترسیدم بگویند تقصیر خودم است. اما می‌دانم که اگر نایستم و در مورد تجربه‌ام صحبت نکنم، چگونه می‌توانم به زنانی کمک کنم که نمی‌دانند چگونه مشکلات خود را با دیگران در میان بگذارند.»
او و دیگر همکارانش در تلاشند فضای امنی را برای زنان فراهم کنند تا تجربیات‌شان را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. به گفته دبورا، این تجربیات فراتر از خشونت در خانه است و شامل اجبار به ازدواج، استثمار یا سوء استفاده جنسی توسط صاحبخانه‌ها و کارفرمایان و بردگی جنسی است.[iii]
«میرنا پادیلا» هم یک زن مهاجر فیلیپینی است که مدت زیادی در ژاپن، سنگاپور و تایوان کارگر خانگی بود و آزار جنسی دیده بود. او در سال ۱۹۹۹، فدراسیون «کارگران میندانائو هنگ کنگ» را که گروهی برای حفظ حقوق کارگران فیلیپینی بود، تاسیس کرد و به کارگران خانگى کمک کرد تا ایمیل بسازند، با سیستم مهاجرتی سخت هنگ‌کنگ آشنایی پیدا و در مورد تمدید قراردادها و حل کردن مناقشاتشان با کارفرمایان خود مذاکره کنند. او در سال ۲۰۰۸، اپلیکیشنی راه اندازی کرد که در آن زنان کارگر فیلیپینی از طریق یک پرسشنامه رمزگذاری شده، می‌توانند سوءاستفاده‌هایی را که تجربه می‌کنند بدون ترس از افشا شدن هویتشان، ثبت کنند. این ویژگی همچنین به زنان کمک می‌کند تا در صورت وقوع تجاوز، شواهد و مدارک جمع کنند.
«این لبنان است» هم گروهی فیسبوکی است که توسط «دیپندرا اوپرتی» و «پریا سوبد»، دو کارگر مهاجر سابق اتیوپیایی، راه‌اندازی شد. امروز، این گروه توسط یک تیم متشکل از پنج کارگر که سابقاً در لبنان و اکنون در خارج از این کشور زندگی می‌کنند، اداره می‌شود. آنها ادعاهایی را که از طرف کارگران خانگی یا اعضای خانواده‌شان در مورد سوءاستفاده، عدم پرداخت حقوق و سایر بدرفتاری‌ها مطرح می‌شوند، بررسی کرده و مستقیماً از طرف آنها با کارفرمایان مذاکره می‌کنند. هرچند این گروه به خاطر انتشار آنلاین تصاویر کارفرمایان و برده‌دار نامیدن آنها معروف شده، اما بسیاری از اختلافات بین کارگران و کارفرماها را بدون انجام دادن این کار حل و فصل کرده است. انتشار تصاویر کارفرمایان متخلف حتی قبل از اینکه تعداد دنبال‌کنندگان گروه فیس بوکی «این لبنان است» به ۱۰۰۰۰۰ برسد، اهرم فشاری برای رسیدن به خواسته‌های این گروه محسوب می‌شد. با توجه به تهاجمی بودن این روش، گردانندگان این صفحه هویت خود را برای جلوگیری از تلافی‌جویی کارفرمایان، مخفی نگه داشته‌اند.
