دیدبان آزار: «داماد سابقمان گوشی دخترمان را دزدید و فیلم‌ها و عکس‌های خصوصی او را منتشر کرد و همین باعث شد که دخترمان به‌دلیل آبروریزی به زندگی‌اش پایان بدهد.» این گفته‌های زن و مردی است که داماد سابقشان را در مرگ دخترشان مقصر می‌دانند و به اتهام سرقت و انتشار تصاویر شخصی، از او شکایت کرده‌اند. آنطور که روزنامه همشهری گزارش داده، این دختر ۲۴ ساله به خاطر رفتارهای خشونت‌آمیز همسر سابق از او جدا شده بود و بعد از جدایی، همسر سابق گوشی را دزدیده و تصاویر خصوصی او را در فضای مجازی و در میان دوستان و آشنایان منتشر کرد. پس از این اتفاق، زن به زندگی‌اش پایان داد.

اخیرا روزنامه شرق نیز در گزارشی درباره زن‌کشی به بهانه ناموس، مصائب زنی به نام ئالا را روایت کرده که پارتنر سابقش عکس‌های خصوصی دونفره‌شان را برای برادرش فرستاده است.[i] پدر ئالا به خواستگاری این مرد پاسخ منفی داده و به شدت با ازدواج مخالفت می‌کند و مرد برای انتقام عکس‌ها را ارسال می‌کند. برادر چاقو به دست به خانه آمده و گفته که می‌خواهد او را بکشد. ئالا آن لحظه در خانه نبوده است؛ خواهرش وضعیت را به او اطلاع می‌دهد و ئالا به گفته خودش  از آن روز آواره شده است. از مسافرخانه و خانه دوستان گرفته تا بهزیستی. ئالا می‌گوید: «خانواده‌ام به من زنگ می‌زنند که برگرد و با آن مرد ازدواج کن، اگر ازدواج نکنی بدبخت می‌شوی و آبرویت رفته است.»

تا به حال چندین زن که توسط شرکای جنسی فعلی و سابق، تهدید به انتشار فیلم‌ها و تصاویر خصوصی شده‌اند، از دیدبان آزار برای حل‌وفصل این مسئله درخواست راهنمایی و کمک کرده‌اند. مسئله‌ای که به گفته خود این افراد زندگیشان را مختل کرده، اضطراب و وحشت شبانه‌روزی برایشان به همراه آورده و آن‌ها را در آستانه فروپاشی روانی قرار داده است. زنی تعریف می‌کرد که پارتنر سابق با فیلم‌ها و عکس‌هایی که بدون اجازه از او گرفته، تهدیدش می‌کند و دائما به اطرافیان زن به بهانه‌های مختلف پیام می‌دهد. او با همین تهدیدها زن را مجبور به رابطه جنسی می‌کرد یا به عبارتی زن را مورد تجاوز قرار می‌داد.

از آسیب به زندگی حرفه‌ای تا اقدام به خودکشی

خشونت جنسی مبتنی بر انتشار تصویر، عواقب گسترده و بلند‌مدتی برای زنان به دنبال دارد. از عواقب روانی و عاطفی می‌توان به از دست دادن اعتماد، عدم تمرکز، احساس انزوا، افسردگی، اختلال اضراب پس‌ از حادثه، افکار خودکشی و ... اشاره کرد. وابسته به بستر فرهنگی و جغرافیایی، آثار و آسیب‌های این دست از خشونت‌ها برای زنان متفاوت است. برای مثال تحقیقی کیفی که در آمریکا به واسطه مصاحبه عمیق و نیمه‌ساختاریافته با 18 زن بازمانده خشونت جنسی مبتنی بر نشر تصویر صورت گرفته، از طیف گسترده‌ای از آسیب‌ها پرده برمی‌دارد.[ii] مسائل روانی، خانوادگی، ایجاد اختلال در روابط عاطفی و از دست دادن رابطه، ایجاد اختلال در زندگی حرفه‌ای، اخراج از کار و ... تجربه‌های مشترک این زنان بوده است. این زنان به تفصیل از روزهای هولناکی که پس از انتشار تصاویر خود پشت سر گذاشته‌اند، می‌گویند. یکی از آن‌ها توضیح می‌دهد که پس از این اتفاق گویی به بدنی عمومی و دسترس‌‌پذیر تبدیل شده و دائما با آزار کلامی مردانی روبرو بوده که از او درخواست سکس می‌کردند و می‌گفتند: «حالا یک بار هم با ما باش.»

یافته‌های تحقیق کارزار «توقف پورن انتقامی» نشان می‌دهد که 51 درصد از کسانی که چنین خشونتی را تجربه کرده‌اند به خودکشی فکر کرده‌اند.[iii] از 361 بازمانده، 93 درصد دچار آسیب روانی و عاطفی شده‌اند، 83 درصد اختلال در روابط اجتماعی و امورات زندگی حرفه‌ای را تجربه کرده‌اند، 42 درصد به روان‌درمانی متوسل‌ شده‌اند، 49 درصد توسط کسانی که تصاویر آنها را مشاهده کرده‌اند مورد آزار جنسی مجازی قرار گرفته‌اند و 34 درصد روابط خانوادگی، 38 درصد دوستان و 13 درصد روابط عاطفی خود را از دست داده‌اند. 30 درصد خارج از فضای مجازی مورد آزار و تعقیب گرفته‌ و 6 درصد از کار یا مدرسه و دانشگاه اخراج شده‌اند. اما گزارش‌ها و روایات منتشر شده از ایران و جوامع محافظه‌کار عرب، نشان می‌دهد انتشار خصوصی تصاویر زنان چه در سطح ارسال برای اطرافیان و خانواده و چه انتشار عمومی، عواقب و آسیب‌هایی بسیار شدیدتر دارد. گرچه آماری در این زمینه وجود ندارد اما دور از ذهن نیست که روایات منتشر زنان در جوامع محافظه‌کار بیشتر اشاره به افکار خودکشی و یا اقدام به خودکشی داشته باشد.

بیشتر بخوانید: 

پورن انتقامی هر روز قربانی می‌گیرد

زندگی من، ویدئوی پورن تو نیست

استراتژی‌های مقابله

عموما متونی که در پی ارائه راهکار به زنانند، پیش از هرچیز به آنها هشدار می‌دهند که مراقب باشند و به کسی اعتماد نکنند. یکی از معدود متونی که به زبان فارسی درباره پورن انتقامی منتشر شده در پاسخ به سوال «چه باید کرد» اینگونه نوشته است: «پاسخ‌دهی به این سوال کار آسانی نیست. اما برای شروع می‌توانید طوری رفتار کنید که هیچ فایلی در درست طرف مقابل نداشته باشید که بتواند از آن به عنوان پورن انتقامی استفاده کند. با اینکه هم زنان هم مردان می‌توانند قربانی چنین عملی واقع شوند، اغلب زنان هدف این حملات قرار می‌گیرند. بهترین و عاقلانه‌ترین راه اجتناب از هر موقعیتی است که امکان عکس گرفتن یا فیلم‌برداری از شما وجود دارد به خصوص هنگام رابطه جنسی یا برهنگی.»

عمده‌ راه‌حل‌های فردی و کاربردی اینچینی، بار محافظت در برابر خشونت را بر دوش زنان می‌گذارد و در راستای سرکوب جنسی و انضباط‌بخشی به میل زنانه عمل می‌کند. راه‌کارهای قانونی هم با دشواری‌هایی همراهند که در ذات عدالت کیفری پدرسالار قرار گرفته است. از جمله خطر تروماتیزه شدن ثانویه، مقصرانگاری خشونت‌دیدگان (بویژه با توجه به جرم‌انگاری روابط جنسی خارج از ازدواج) روندهای دادرسی طولانی، فقدان شواهد و ... . بسیاری از کشورها مانند آمریکا و انگلیس که برای مقابله با پورن انتقامی و انتشار غیرتوافقی تصاویر خصوصی قانون تصویب کرده‌اند، هم‌چنان بازماندگان را ناامید می‌کنند و تعاریف حقوقی و اجرای این قوانین هم‌چنان چالش‌برانگیز و ناکارا است. برای مثال برخی ایالات در استرالیا دارای جامع‌ترین قوانین مقابله پورن انتقامی در دنیا هستند و هم‌چنان اثرگذاری چندانی نداشته‌اند و بسیاری از زنان برای دادخواهی به سیستم عدالت کیفری متوسل نمی‌شوند.[iv]

قانون مجازات ایران هم در قالب جرایم رایانه‌ای انتشار تصاویر خصوصی را صراحتا جرم‌انگاری کرده است. دید‌بان آزار به دلایل متعددی، از جمله‌ دشواری‌های دادخواهی برای بازماندگان خشونت جنسی در ایران، عموما رویکرد مجازات‌محور را در مواجهه با آزار جنسی تشویق و ترویج نمی‌کند. اما توسل به قانون و دستگاه قضایی در بسیاری از موارد خشونت جنسی، ضروری و حتی اجتناب‌ناپذیر است و تجربه نشان داده در مواردی که آزارها در مرحله تهدید است، دست‌کم می‌تواند بازدارنده باشد. البته که بی‌تردید تمامی زنان دسترسی برابر به عدالت ندارند و جایگاه هر فرد در تلاقی ساختارهای متعدد (طبقاتی، جنسیتی، قومیتی و ...)، بر امکان پیگیری دادخواهی رسمی اثر می‌گذارد. بعلاوه در هر مورد پیشینه‌‌ و شرایط انضمامی خانوادگی و اجتماعی افراد متفاوت است و هر موقعیت، مواجه‌ای مختص خود نیز می‌طلبد. برای مثال برخی افراد به هیچ وجه نمی‌خواهند خانواده و آشنایان در جریان قرار بگیرند.  بنابراین در متن «چگونه از افرادی که تهدید به انتشار تصاویر خصوصی می‌کنند شکایت کنیم؟» به ذکر کلیاتی که می‌توان حین تصمیم‌گیری در مقابل تهدیدگر در نظر داشت، بسنده شده است.

 بسیاری از زنان گمان می‌کنند داشتن روابط خارج حدود تعیین‌شده رسمی به این معناست که باید هر عواقبی را در سکوت مطلق بپذیرند و تحمل کنند و برای پیش‍گیری از «آبروریزی» به خواسته‌های فرد تهدیدکننده تن بدهند. در حالی‌که در عمل چنین نیست؛ البته گمان نکنید دستگاه قضایی رویکردی مترقی در مواجهه با شما خواهد داشت اما به یاد داشته باشید که در مقام دفاع و حفاظت از حیثیت و حریم خصوصی خود موظف به توضیح و توجیه روابط خود نخواهید بود. اگر شخصی ویدیوها و تصاویر شخصی شما را در شبکه‌های مجازی و یا صفحات هرزه‌نگاری منتشر کرده یا شما را تهدید به انتشار آنها کرده است، اگر فردی از طریق تماس تلفنی، شبکه‌های مجازی و نرم‌افزارهای ارتباطی برای شما آزار جنسی و مزاحمت ایجاد کرده، اگر گوشی شما به سرقت رفته و سارق برای اخاذی شما را تهدید به افشای محتویات خصوصی گوشی کرده، می‌توانید شکایت و او را متوقف کنید.

[i] https://www.magiran.com/article/4230060

[ii] https://summit.sfu.ca/item/15668

[iii] https://www.cybercivilrights.org/wp-content/uploads/2014/12/RPStatistics.pdf

[iv] https://www.theguardian.com/society/2020/may/09/revenge-porn-in-australia-the-law-is-only-as-effective-as-the-law-enforcement