دیدبان آزار: مطالعات متعددی در جهان نشان می‌دهد که زنان دارای معلولیت اذیت و آزارهای جنسی را با نرخ بالاتری نسبت به زنان بدون معلولیت تجربه می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که این زنان صرف نظر از سن، نژاد، قومیت، جهت‌گیری جنسی یا طبقه اجتماعی، دو برابر زنان دیگر مورد آزار جنسی، تجاوز و سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند. برخی از این افراد به دلیل وضعیت معلولیت درکی از آزارهای جنسی یا توانایی گزارش کردن آن را ندارند.
در این متن به چگونگی مواجهه و کمک به افراد دارای معلولیتی می پردازیم که مورد تجاوز و یا سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند. در این متن همچنین دستورالعملی در حمایت از بازماندگان تعرض جنسی گنجانده شده که از سوی نهاد زنان سازمان ملل و ائتلاف کالیفرنیا علیه تجاوز جنسی CALCASA)) تهیه شده و به مسئولان و مددیاران مربوط به امور افراد دارای معلولیت مانند مراکز توانبخشی کمک می‌کند تا بدانند با زنان دارای معلولیتی که آزارهای جنسی را تجربه کرده‌اند چه برخوردی داشته باشند. این دستورالعمل می‌تواند برای اورژانس اجتماعی (۱۲۳) و مراکز نگهداری افراد دارای معلولیت که اغلب زیر نظر سازمان بهزیستی‌اند، در ایران مفید باشد.
به مراکز رسیدگی‌کننده اطلاع دهید
سه سال پیش، رضا جعفری، رئیس سابق اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور اعلام کرد که معلول‌آزاری رتبه چهارم در گروه خشونت‌های خانگی را دارد. طبق فصل هشتم قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت (مصوب سال 1397)، سازمان بهزیستی می‌تواند حسب درخواست فرد دارای معلولیت یا قیم او (حسب مورد)، در پروندههایی که حق فرد دارای معلولیت به دلیل معلولیت، مورد تعرض قرار گرفته یا چنین ادعایی مطرح است در صورتی که ادعای مزبور مورد تأیید سازمان باشد به عنوان نماینده او، در دادگاه مربوط شرکت کند. اگر شما از سوءاستفاده جنسی علیه افراد دارای معلولیت که در خانواده شما یا در اطراف شما هستند، مطلع شده‌اید یا به آن مشکوک هستید، می‌توانید آن را گزارش دهید. با 123 یا همان اورژانس اجتماعی که به امور مربوط به خشونت‌دیدگان رسیدگی می‌کند و یا 110 تماس بگیرید. همچنین می‌توانید برای پیگیری وضعیت این آزاردیدگان با ایمیل کمپین معلولان به این آدرس: [email protected] در تماس باشید. مسئولان این کمپین می‌توانند از مراجع مرتبط مثل سازمان بهزیستی و یا دادستان پیگیر وضعیت این افراد باشند.
بیشتر بخوانید:
«بدن ما ملک عمومی نیست»
زنان دارای معلولیت جنبش #MeToo را می‌بینند و می‌گویند: پس ما چطور؟
راهکارهایی برای مقابله با آزار جنسی زنان دارای معلولیت در محیط کار و دانشگاه
آزار و اذیت جنسی در بازار کار و دانشگاه‌ها، تحقق حقوق اساسی از جمله حق اشتغال در محیطی بدون خشونت و حق تحصیل را تضعیف می‌کند. با نقض چنین حقوقی، بسیاری از زنان دارای معلولیت دسترسی کامل به دنیای کار یا تحصیل ندارند. محیط‌های کاری و دانشگاه‌ها موظف به جلوگیری از آزار جنسی هستند و باید آگاه باشند که تبعیض ساختاری مانع احساس اطمینان و امنیت زنان در راستای گزارش آزار جنسی می‌شود. در این راستا ذکر چند نکته ضروری است:
- مصاحبه هنگام انجام تحقیقات: انجام تحقیقات، نکات فنی پیچیده‌ای دارد که انجام آن را برای افراد غیرمتخصص سخت می‌کند. روش مصاحبه‌کننده و نگرشی که او در انجام کارش دارد، اعتماد بازماندگان را تقویت یا تضعیف می‌کند. بنابراین آگاهی از نیازها و تجارب زنان دارای معلولیت بسیار مهم است. برخی از زنان دارای معلولیت، به‌ویژه آنهایی که ناتوانی ذهنی-فکری دارند و یا دارای مشکلات ارتباطی هستند، ممکن است توضیح آنچه که برایشان اتفاق افتاده سخت باشد. لذا لازم است با زنان دارای معلولیتی که تجربه آزار و اذیت جنسی دارند و یا با وکلای بازماندگان تجاوز، همکاری صورت گیرد. آنها بهترین گزینه برای مشاوره دادن به مصاحبه‌گران در مورد روش‌های مصاحبه با این زنان هستند. مصاحبه‌کنندگان باید به زنان دارای معلولیت کمک کنند تا داستان خود را با اعتماد به نفس و به‌راحتی بیان کنند. سوالات باید منطبق با وضعیت معلولیت این افراد باشد. مثلا، برای زنان نابینا، ممکن است پاسخ دادن به سوالاتی راجع به توصیف فیزیکی آزارگر یا محیط اطراف ممکن نباشد، بنابراین لازم است روش‌های جایگزین برای به دست آوردن اطلاعات مربوطه وجود داشته باشد.
- جلسات و کارگاه‌های آموزشی: آموزش موثر با رویکرد تقاطع‌باور، می‌تواند تغییرات فرهنگی را رقم بزند. آموزش باید به کلیشه‌های جنسیتی و همه اشکال نابرابری، از جمله تعصبات و پیش‌داوری‌ها نسبت به زنان دارای معلولیت بپردازد. آموزش را می‌توان با نیازهای زنان دارای معلولیت تطبیق داد: الف) اطمینان از در دسترس بودن مطالب، استفاده از زبان ساده، قالب‌های آسان برای خواندن، خط بریل و غیره و ب) تمرکز بر برخی جنبه‌هایی که مختص زنان دارای معلولیت است. برای مثال با استفاده از سناریوهایی که تجربیات آنها را منعکس کند. برخی زنان ممکن است نه حقوق خود را بدانند نه قادر به نام بردن از رفتارهایی باشند که آزار جنسی محسوب می‌شوند. این معضل برای زنان بدون معلولیت هم چندان ناآشنا نیست اما زنان دارای معلولیت ممکن است تصور کنند که به علت معلولیت، اعمال تبعیض علیه آنها امری طبیعی است... جلسات آموزشی که نیازهای خاص زنان دارای معلولیت را برطرف می‌کند باید به ارزیابی نیازهای فردی و جمعی آنان بپردازد. این امر برای جلوگیری از فرضیات، جبهه‌گیری و کلیشه‌ها بسیارمهم است.
- گزارش دادن: رویه‌ها برای زنان دارای معلولیت باید در فرایند گزارش دادن، ارائه شواهد یا برای داشتن یک همراه، منعطف باشد. روش‌های پیچیده گزارش دادن آزار، زنان را از گفت‌وگو در مورد تجربیات خود منصرف می‌کند. سازوکارهای گزارش باید برای زنان دارای معلولیت واضح و روشن باشد. به عنوان مثال گزارش‌های آنلاین برای زنان همیشه در دسترس نیست. برای زنانی که دارای معلولیت ذهنی‌اند، درک مکانیسم این نوع گزارش دادن ممکن است دشوار باشد. بنابراین انواع مکانیسم‌های گزارش دادن از جمله روش‌های آنلاین، تلفنی، حضوری و غیره توصیه می‌شود. انعطاف‌پذیری در پذیرش مدارک و شواهد همچنین می‌تواند زنان دارای معلولیت را برای گزارش دادن آزار جنسی تشویق کند. به عنوان مثال، اگرچه زنان نابینا نمی‌توانند آزارگران را شناسایی کنند اما می‌توان شرایطی فراهم کرد که آنها آزارگران را با گوش دادن به صدا یا شناسایی خصوصیات جسمی‌شان از طریق لمس شناسایی کنند.
- صدور احکام موقت و اقدامات جبرانی/ ترمیمی: اقدامات و روش‌های درمانی موقت باید متناسب با نیازهای خاص زنان دارای معلولیت انجام شود و هدف باید نمایان کردن عوامل قدرتی باشد که آزار جنسی را امکان‌پذیر می‌کند. اقداماتی مانند: آموزش دادن به مشاوران در زمینه جنسیت و معلولیت، آموزش جامع درباره اذیت و ازار جنسی با رویکرد تقاطع‌باور، مرخصی دادن به آزاردیدگان و فراهم کردن بستری امن برای حضور مجدد بازماندگان.
- ارتباطات و اطلاعات: زنان دارای معلولیت ممکن است برای ارتباط برقرار کردن موثر کمک‌های بیشتری نیاز داشته باشند. افراد مسئول باید راهکارهای خلاقانه‌ای را به کار بگیرند تا بستر ارتباط گرفتن این زنان را با خود تسهیل کنند. اطلاعات مربوط به سیاست‌ها، رویه‌ها و روش‌های پایان دادن به آزار و اذیت جنسی باید از طریق کانال‌ها و اشکال مختلف منتشر شود تا دسترسی حداکثری به آنها وجود داشته باشند. سنجیدن پرستاری که بازماندگان تهاجم جنسی را معاینه می‌کنند: با پرستار معاینه‌گر تعرضات جنسی و بقیه اعضای تیمی که در خصوص تعرضات جنسی فعالیت می‌کنند، کار کنید تا مطمئن شوید که نیازهای بازماندگان تجاوز جنسی در ارائه خدمات به آنها لحاظ شده است.
- برنامه‌ریزی برای تامین امنیت فرد: امکاناتی را که ممکن است به واسطه مراکز خدمات معلولیت مانند برنامه‌های خدمات بهداشتی، درمانی و انسانی در دسترس فرد باشد، پیگیری کنید. اگر متجاوز، مددیار بازمانده دارای معلولیت است پیگیری کنید که چه شخص دیگری از خانواده، دوستان و... فرد می‌تواند به طور موقت یا طولانی از او مراقبت کند. اگر فرد از نظر شناختی یا ذهنی دچار معلولیت و مشکل حافظه است، از تصاویر، تقویم، نمودارها و بازآفرینی صحنه‌ها برای صحبت درباره مسائل مهم استفاده کنید. اگر فرد تصمیم بگیرد که باید به طور موقت یا به طور دائم خانه‌اش را ترک کند، این اطلاعات مهم را جمع‌آوری کنید: پرونده پزشکی، اطلاعات پزشکی، مدارک از کار افتادگی و بیمه، اسناد هویتی، نسخه‌ها و دستورهای پزشکی. اگر فرد حیوان خدماتی همراهش دارد، از حیوان مراقبت کنید و آب و غذا در اختیارش بگذارید. تجربه نشان داده است که افراد اغلب نگرانند که رفتار و گفتارشان ناخواسته برای مراجعانی که معلولیت دارند، توهین‌آمیز تلقی شود. یکی از بهترین راه‌ها برای رفع این نگرانی حضور افراد دارای معلولیت به عنوان کارمند، اعضای هیئت مدیره، داوطلبان، مراجع ... به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از نیروی کار در نهادهای مختلف است. همچنین افراد ممکن است برای هضم و مدیریت احساسات و واکنش‌های خود در کار با گروه‌های جدید بازماندگان، به فضا و زمان نیاز داشته باشند.
دستورالعمل برای مراکزی که به امور افراد دارای معلولیت رسیدگی می‌کنند
در چند سال گذشته خبرهایی مبنی بر آزار جنسی مددجویان بهزیستی در مراکز تحت پوشش این سازمان به گوش رسید که لزوم توجه بیشتر مسئولان این مراکز را به امور مربوط به امنیت افراد دارای معلولیت و تعرضات جنسی، دوچندان می‌کند. در زیر نکاتی را که می‌تواند برای این مراکز و اورژانس اجتماعی مفید باشد، آورده شده است:
الف) برای مواجهه با بازماندگان خشونت جنسی دارای معلولیت به موارد زیر دقت کنید:
- هیچ پیش‌فرض و قضاوتی نداشته باشید. معلولیت فرد ممکن است شدیدتر یا بیشتر از آنچه که به نظر می‌رسد، باشد.
- با بازمانده مستقیم و بدون حضور مددیار، اعضای خانواده، دوست و یا هرکس دیگری صحبت کنید.
- تنها با رضایت خود فرد حق دارید والدین، سرپرستان، همسر و سایر اطرافیان او را در جریان بگذارید و یا درگیر کنید.
- شخص ممکن است توسط اعضای خانواده یا مددیار و ... محافظت شود و رفتار کارکنان پشتیبانی مرکز باید چیزی بین خواسته‌های مراجع و خانواده او و سیاست‌ها و قوانین باشد.
- به هرشخصی که به جای بازمانده جواب سوالات را می‌دهد و از کنارش تکان نمی‌خورد، توجه داشته باشید. این فرد ممکن است خود آزارگر باشد یا او را بشناسد.
- تحلیل احساسات و اطلاعات در افرادی که ناتوانی شناختی یا مشکلات ذهنی دارند، ممکن است بیشتر طول بکشد. در صورت نیاز برای خدمات مشاوره‌‌ای وقت بیشتری اختصاص دهید.
- آنها ممکن است دانش بسیار کمی در مورد فعالیت جنسی و بدن خود داشته باشند و ممکن است به آنها گفته شده باشد که در مورد هر دو مورد نباید صحبت نکنند.
- آرام آرام جلو بروید و نشانه‌ها و سرنخ‌ها را از خود فرد بگیرید.
- با فرد مانند بقیه بازماندگان رفتار کنید و از تصمیم‌گیری و انتخاب او حمایت کنید.
ب) برقراری ارتباط و کمک گرفتن از مفسران زبان اشاره
از بازمانده بپرسید که خودش ترجیحی برای انتخاب مترجم دارد یا نه اما با این حال هیچ تضمینی وجود ندارد که مترجم ترجیحی او در صورت نیاز در دسترس باشد. بازمانده حق دارد مترجم خاصی را نپذیرد. آنها ممکن است مترجم را شخصاً بشناسند یا از نظر سطح مهارت یا جنسیت ترجیح دیگری داشته باشند. از کودکان برای تفسیر و ترجمه زبان اشاره استفاده نکنید. آنها ممکن است اطلاعات را کامل منتقل نکنند یا محتوا برایشان آسیب‌زا باشد. علاوه بر این درخواست از کودکان برای تفسیر مکالمات در مورد تعرض جنسی می‌تواند کودک آزاری تلقی شود. به خاطر داشته باشید که اگر کودکان، مددیار یا اعضای خانواده بتوانند زبان اشاره فرد یا مفسر را ببینند، می‌توانند استراق سمع کنند. مستقیماً با بازمانده ارتباط برقرار کنید نه با مترجم؛ روبروی فرد بنشینید و ارتباط چشمی خود را با او حفظ کنید. در هنگام کار با بازماندگانی که ناتوانی‌های شناختی یا فکری دارند، در صورت نیاز، اطلاعات‌تان را تکرار کنید یا اگر مطمئن نیستید که فرد توضیحات شما را متوجه شده باشد، با زبان ساده‌تر آنها را بیان کنید.
بازماندگان ناشنوا: توجه داشته باشید که برخی از افراد ناشنوا، واژگانی برای توصیف تجاوز ندارند و به جای آن ممکن است از اصطلاحاتی مانند «او با من رابطه جنسی داشت» استفاده کنند که این موضوع می‌تواند حتی با وجود مفسر زبان اشاره هم اشتباه برداشت شود. اگر مترجمان زبان اشاره به راحتی در دسترس نیستند، در بخش‌های پذیرش، تابلوهای ارتباطی قرار بدهید. این اقدام اگرچه ایده‌آل نیست اما شما می‌توانید به طور موقت پیام‌ها را روی آن یادداشت کنید. اما سعی کنید که پیام‌ها را کوتاه و قابل درک بنویسید و به جای اینکه چندین سوال را در یک جمله بپرسید، روی یک موضوع تمرکز کنید. زبان انگلیسی اغلب زبان دوم برای افراد ناشنوا است؛ به شخص ناشنوا اجازه دهید خودش روش برقراری ارتباط با فرد شنونده را انتخاب کند. یک نفر دیگر حتما باید زمانی که قصد دارید به اطلاعات دقیق و مهمی از فرد برسید و مکالمه اساسی و جدی است، حضور داشته باشد. اگر بازمانده ببیند که کارمندان و مترجم با یکدیگر شوخی می‌کنند و گپ می‌زنند، ممکن است تصور کند که مترجم درباره آنان اطلاعاتی دارد و به جای بی‌طرفی با کارمندان همسو است.
بازماندگان نابینا: به جای اینکه با شخص دیگری که معلولیت ندارد صحبت کنید، مستقیم با خود شخص حرف بزنید و از تن صدای عادی خود استفاده کنید. برای دست دادن، ابتدا به فرد سلام کنید و منتظر بمانید تا دستش را جلو بیاورد؛ بیشتر افراد نابینا تمایلی ندارند برای شناختن شما صورتتان را لمس کنند. هرکسی را که وارد اتاق می‌شود، از آن خارج می‌شود یا مکالمه با فردی نابینا را شروع می‌کند، از جمله خودتان را برای فرد نابینا شناسا کنید. اگر فرد کمکی درخواست کرد، ابتدا به صورت کلامی با او ارتباط برقرار کنید و سپس از پشت دست خود برای تماس با پشت دست او استفاده کنید. این موضوع به شما کمک می‌کند تا بتوانید فرد را هدایت کنید. به طور معمول فرد بازوی راست راهنما را در بالای آرنج می‌گیرد و نیم قدم عقب‌تر از راهنما راه می‌رود. اگر بازمانده نابینا برای راه رفتن از عصا استفاده می‌کند، می‌توانید او را به راحتی به قسمت‌های مختلف محل مانند صندلی هدایت کنید. سعی کنید چیدمان محل مانند محل پله‌ها، ورودی، خروجی و ... را به او توضیح دهید.
حیوانات حمایتی افراد دارای معلولیت: اگر فرد نابینا از یک حیوان به عنوان راهنما کمک می‌گیرد، مراقبت و نظارت بر آن حیوان به عهده صاحبش است، نه کارمندان مرکز بحران تجاوز جنسی؛ بدون اینکه از صاحبش اجازه بگیرید، سگ را لمس نکنید و با حیوان ارتباط برقرار نکنید چون این یک سگ خدماتی است. این حیوانات باید اجازه داشته باشند که در کنار شخصی که معلولیت دارد و در تمام جاهایی که مراجعان معمولا به آنجا می‌روند، بمانند. شخصی که حیوان خدماتی دارد، با سایر مراجعان مرکز تفاوتی ندارد اما ممکن است در مواردی آن حیوان برای دیگران خطرآفرین باشد و مجبور شوید در مواردی حیوان را از مرکز خارج کنید. با این حال سعی کنید به غیر از این موارد استثنایی، در بقیه موارد از حضور حیوان خدماتی پیش‌فرض بدی نداشته باشید. لوازم مورد نیاز مرکز مانند بریل، دیسک کامپیوتر، دی‌وی‌دی، ایمیل و متن‌هایی با چاپ بزرگ را برای این دسته از قربانیان که نابینا یا کم‌بینا هستند، در دسترس قرار دهید و برای دسترسی جامع در همه مکاتبات حداقل از فونت ۱۴ Arial استفاده کنید.
ج) همکاری با تشکل‌ها
در ایران تشکل‌هایی با هدف خدمات‌رسانی به افراد دارای معلولیت وجود دارند که درباره افراد، سیاست‌ها و نیازها فعالیت می‌کنند. مراکز رسیدگی به امور افراد دارای معلولیت مانند مراکز تحت پوشش بهزیستی و اورژانس اجتماعی می‌توانند برای توسعه ارائه خدمات به بازماندگان خشونت جنسی با تشکل‌های مردم‌نهاد و گروه‌های فعال در زمینه حقوق افراد دارای معلولیت روابط بیشتری ایجاد کنند تا آنها آموزش‌های لازم در این باره را به کارمندان، پرستاران و مددکاران بدهند. انجمن باور، کانـون معلولان توانا، کمپین معلولان، مرکز حمایت از معلولان ضایعه نخاعی ایران، انجمن حمایت از کودکان توان‌یاب، انجمن ندای معلولان ایران، انجمن کاردرمان‌های کشور، انجمن عالی توانبخشی کشور و انجمن کوتاه قامتان ایران، بعضی از تشکل‌های مردم نهاد فعال در حوزه افراد دارای معلولیت‌اند. روش‌هایی که می‌توانند برای تعامل و ایجاد روابط کاری قوی‌تر با این گروه‌ها کمک کنند عبارتند از:
- افراد دارای معلولیت واجد شرایط را برای هدایت و ارائه اطلاعات در مورد سیاست‌گذاری‌ها، اعمال اصلاحات در برنامه‌ها یا ارائه خدمات به قربانیان دارای معلولیت به کار بگیرید.
- برای کمک به ایجاد روابط بین گروه‌های مختلف مانند متخصصان خدمات‌رسانی به بازماندگان تجاوز، افراد دارای معلولیت و مجریان قانون کلاس‌های آموزشی برگزار کنید.
- یک کارگروه ویژه اجتماعی در مورد مسائل مربوط به تعرضات جنسی و افراد دارای معلولیت ایجاد کنید تا افرادی که در زمینه تجاوز و خدمات معلولیت فعالیت می‌کنند و افراد دارای معلولیت و اعضای خانواده‌شان در آن عضو باشند.
- با انجمن‌ها در سنجیدن نیازهایی که در رابطه با خشونت جنسی و افراد دارای معلولیت وجود دارد، همکاری کنید و سهیم باشید.
.jpg&width=72&height=72)
