نویسنده: افرا حامدزاده
«می‌خواهم از او (درمانگر) بپرسم: «نابود کردن امید من برای درمان چه چیزی به زندگی تو اضافه کرد؟»
این از جملات پایانی زندگی مراجعی است که توسط روان‌درمانگرش مورد تجاوز جنسی قرار گرفته و بعد از سه بار اقدام به خودکشی، اکنون از میان ما رفته است. این روایت در رسانهME TOO MOVEMENT IRAN و از خشونت جنسی توسط محمدعلی راستی، دکترای تخصصی روانشناسی منتشر شده است. این روایت باعث شد تا برای نوشتن متنی که مدت‌ها برای به سرانجام رساندنش دست‌دست می‌کردم، عجله کنم؛ برای گفتن حقوق درمانجو در اتاق درمان و جلوگیری از تجربیات مشابه مراجعین امیدوار به درمان.
زمانی که فرم ورود به اتاق درمان را پر می‌کنید آیا با قسمتی با عنوان حقوق درمانجو مواجه شده‌اید؟ پاسخ اکثر شما به این سئوال خیر است. عدم آگاهی از حقوق اولیه، مراجعین را مستعد سوءاستفاده می‌کند. من دانشجوی ارشد روانشناسی هستم و می‌خواهم درباره بایدها و نبایدهای اتاق درمان بنویسم. ضرورت دانستن حقوق اولیه مراجعین بیشتر از مراجعه فوری افراد به درمانگر است؛ چراکه مراجعه به رواندرمانگر بی‌اخلاق و غیرحرفه‌ای می‌تواند فردی را که لبه سکوی پرتاب نشسته است به دره مرگ پرتاب کند.
تخطی از اصول اخلاقی درمان امری بعید و دور از ذهن نیست. آنقدر که در تجربه شخص من در مراجعه به سه رواندرمانگر، یافتن دو روانشناس بدون اخلاق حرفه‌ای بود و تنها یک رواندرمانگر از این آزمون سلامت بیرون آمد. اتاق درمان با درمانگران ناامن، مستعد آزارهای روانی، جنسی و ... است. چراکه درمانگر در اتاق درمان (در هر نوع رویکرد درمانی) کسی است که شما به او اعتماد کرده‌اید، او دانش و سواد تخصصی بیشتری از شما نسبت به مسائل پیرامون درمان و مشکلات شما دارد، او در اتاق درمان اتوریته و قدرت دارد، که این لازمه کار اوست. او نه دوست شماست و نه پارتنر شما و نه مبلغ اخلاقی و مذهبی شما. او رواندرمانگر شماست.
رواندرمانگر کسی است که شما را قضاوت نمی‌کند، مسائل شما را هم‌دلانه می‌شنود، شما را به‌صورت غیرمشروط پذیرفته است و به شما احترام می‌گذارد. او برای شفاف‌شدن موضوعات به شما کمک می‌کند و با رویکردهای مختلفی درمان بعد از تشخیص مسئله، روند درمان را شروع می‌کند. موارد ذکرشده در این متن، مجموعه اصول تدوین‌شده توسط «APA» انجمن روانپزشکی آمریکاست که تمام منابع علم روانشناسی زیر نظر این انجمن به‌روزرسانی شده و همه جهان نوشته یا نانوشته زیر سایه این اتحادیه، علم روانشناسی را می‌آموزند. رعایت این اصول برای تمامی رویکردهای درمانی ضروری است.
بیشتر بخوانید:
نکاتی برای تشخیص آزار جنسی در جلسات روان‌درمانی و گزارش‌دهی آن
چرا پس از تجربه خشونت جنسی باید به روان‌درمانی فکر کنیم؟
بنابراین از طریق این نوشته به منبع اصلی اصول اخلاق حرفه‌ای روانشناسی و روانپزشکی دسترسی پیدا خواهید کرد.[1] منشور اخلاق حرفه‌ای APA شامل یک مقدمه و 10 بخش است که برای روان‌درمانگرها نوشته شده است. در این نوشتار تلاش می‌کنم به کلیات ضروری‌ای که رواندرمانگر حرفه‌ای شما باید آن‌ها را رعایت کند اشاره کنم، اما تلاش من قطعا کافی نخواهد بود. این موارد مجموعه‌ای از اطلاعات منشور اخلاقی جهانی و بخش دیگر منوط به گذراندن کلاس‌هایی برای اصول مصاحبه بالینی در موسسه سگال بوده است. موارد مهم و کلی را به صورت تیتروار نوشته‌ام تا راحت‌تر قابل دسترسی و مرور باشد. بعضی از این موارد بدیهی به نظر می‌آیند اما در لحظه‌ای که تجربه می‌شوند بسیار پیچیده‌اند. حال باید بپرسیم این موارد شامل چیست؟
- ابتدایی‌ترین حقی که مراجعین دارند دانستن اسم، فامیل، رشته و گرایش تحصیلی، اطلاع از سطح تحصیل و رویکرد درمانی درمانگر است.
- درمانگر باید شما را از هزینه درمان، پیش‌بینی مدت زمان درمان و احتمال مشارکت اشخاص ثالث (حضور پدر یا مادر یا پارتنر) را -با اطلاع قبلی- به شما بدهد.
- مرحله بعد درمانگر باید شما را در جریان قوانین اتاق درمان بگذارد. (با این محتوا که همه‌چیز در اتاق درمان محرمانه است مگر در مواردی که مشکل حقوقی و قضایی پیش بیاید و یا شما قصد صدمه‌زدن به خود و دیگری را داشته باشید). در موارد خاص هم ممکن است رواندرمانگر برای مشورت با همکاران و یا سوپرویژن خود از شما کسب اجازه کند تا با حفظ محرمانگی هویت شما، مسئله‌تان را برای مشورت با همکاران در میان بگذارد.
- درمانگر باید از شما سوالاتی را بپرسد که کمک به روند و بهبود درمان کند. هرجایی که شما احساس کردید این سئوال کمکی نمی‌کند می‌توانید علت پرسیدن این سئوال را از درمانگر خود جویا شوید و اگر برای پاسخ‌دادن قانع نشدید می‌توانید جواب آن سوال را ندهید.
- درمانگر به‌هیچ‌وجه با شما تماس فیزیکی غیرمعمول ندارد. (اگر در فرهنگی دست‌دادن فارغ از جنسیت وجود دارد، شامل این مورد نمی‌شود.) درمانگر هرگز با لمس بدن شما و ارتباط بدنی نزدیک، ارتباط جنسی، بوسیدن و ... شما را درمان نمی‌کند.
- درمانگر شما را هیچ‌جایی خارج از اتاق درمان ملاقات نمی‌کند. (او به شما پیشنهاد رفتن به کافه و رستوران یا باشگاه و ... را نمی‌دهد.)
- رواندرمانگر با شما بر سر مسائل سیاسی و ارزش‌های اخلاقی یا مذهبی بحث نمی‌کند. او هیچ قضاوت ارزشی‌ای درباره گرایش جنسی شما، گوشت‌خواری یا گیاه‌خواری شما، باکره بودن یا نبودن شما و ... ندارد.
- رواندرمانگر شما را قضاوت نمی‌کند.
- رواندرمانگر شما را مجبور به انجام تصمیمی نمی‌کند.
- شما را تهدید نمی‌کند.
- رواندرمانگر بر اصل وفاداری و تعهد با شما برخورد می‌کند.
- رواندرمانگر نسبت به شما مسئولیت و تعهد دارد و برای تامین منافع شخصی‌اش به شما صدمه نمی‌زند.
- اصل بر اعتماد و صداقت است. رروان‌درمانگر به صورت مستقیم شما را متهم به دروغ‌گویی، بدجنسی و ... نمی‌کند.
- رواندرمانگران حیطه تخصصی مشخصی دارند. به‌طور مثال متخصص کودک و نوجوان، متخصص بزرگسال و یا تخصص در افسردگی، اضطراب و ... . اگر تخصص‌شان به مسئله شما مربوط نیست باید شما را به همکاران خود ارجاع دهند.
- زمانی که رواندرمانگر مبنای نگاهش به مراجع تغییر می‌کند، مثلا محبتی مادرانه پیدا می‌کند یا احساس جنسی بین شما و او حس می‌شود، ارتباط درمانی با پرتوکل مشخص قطع می‌شود.
- رفتارهای کلامی و غیرکلامی رواندرمانگر محتوای جنسی ندارد. او هرگز از شما درخواست رابطه جنسی نمی‌کند.
- رواندرمانگران هرگز شما را به آسیب‌رساندن به دیگران تشویق نمی‌کنند.
- روانشناس با شما روابط چندگانه ندارد. او نمی‌تواند هم دوست شما و هم روان‌درمانگرتان باشد.
- او برای شروع درمان از شما رضایت آگاهانه کسب می‌کند.
- اگر خدمات به صورت اجباری از سمت دادگاه اعلام شده باشد، رواندرمانگر باید شما را در جریان این موضوع و نقض حریم خصوصی شما بگذارد.
- رواندرمانگران در اتاق درمان اجازه ضبط تصویر و صوت ندارند مگر با کسب رضایت شما. حتی اگر به دستور دادگاه نیاز به ضبط صوت یا تصویر هست باید مراجع در جریان قرار بگیرد.
- رواندرمانگران اطلاعات شخصی افراد را با هویت آن‌ها در حین آموزش فاش نمی‌کنند مگر با اجازه خود مراجع. بدیهی است که هویدا‌شدن نام مراجع و مسئله او برای هیچ همکار، دوست و ... اخلاقی نیست.
- روانشناس باید دارای گواهی آموزشی در حیطه درمان و سازمان نظام روانشناسی معتبر آن کشور باشد. اگر درمانگری تحت نظر سوپرویژن خود مشغول به فعالیت است باید شما را مطلع کند و نام و نام‌خانوادگی سوپرویژن خود را به شما بگوید.
- اگر رواندرمانگر در قالب درمانگر خانواده و تراپی فردی با افراد همان خانواده جلساتی را می‌گذراند، باید اطلاعات اشخاص را محرمانه نگه دارد.
- رواندرمانگران با خویشاوندان مراجع رابطه جنسی ندارند و رابطه درمان را به علت ایجاد رابطه جنسی خاتمه نمی‌دهند.
- درمانگران با توضیح و رعایت پروتکل‌ها می‌توانند خاتمه درمان را اعلام کنند یا اگر رواندرمانگر احساس کند این رویکرد درمان به شما کمکی نمی‌تواند بکند این موضوع را باید با شما در میان بگذارد و با دلایل شفاف رابطه درمانی را قطع کند.
این اصول، کلی و مواردی تفسیرپذیرند. اگر کمیته نظارتی بر کار درمانگران و اصول درمانی وجود داشت نگرانی مراجعین کمتر می‌شد، اما متاسفانه در وضعیت کنونی ایران کمیته مشخصی برای رسیدگی، اثبات و دفاع از حقوق مراجعین وجود ندارد. اخیرا در چند مورد شاهد آزار مراجعین از سمت درمانگران بوده‌ام. علائم اولیه مشترک بین این افراد احساس ترس، عدم اطمینان و شوک روانی است. به‌خصوص برای افرادی که بین آن‌ها و مراجعین اتحاد درمانی شکل گرفته، بسیار سخت است که بپذیرند مورد خشونت، بی‌اخلاقی و اهانت قرار گرفته‌اند و حتی ممکن است برای پذیرفتنش مقاومت کنند. علائم اضطرابی شدید، حملات پنیک، اقدام به خودکشی نیز در مراجعین آسیب‌دیده از سمت درمانگران مشاهده شده است.
در نهایت بعد از چنین تجربه ناکام‌کننده و آسیب‌زا، ساختن اعتماد دوباره برای مراجع به رواندرمانگر دیگری کار بسیار سختی است. طبیعی است که افراد تا مدت‌ها احساس انزجار، تنفر و یا علائم سوگواری از خود نشان دهند. مراجع بی‌پرده‌ترین موضوعات خود را با رواندرمانگر در میان گذاشته است و حالا از اعتمادش سوءاستفاده شده است. هضم این موضوع زمان‌بر است و این روند به کمک یک رواندرمانگر حرفه‌ای می‌تواند تسریع شود. درمان‌جویان در اتاق درمان آسیب‌پذیرتر از موقعیت‌های دیگرند و برای رسیدن به پشت اتاق درمان از جنگ‌های بسیاری، پیروز بیرون آمده‌اند. آن هم زمانی که به امید بهبود وضعیت و شرایطشان وارد اتاق درمان شده‌اند. هیچ‌کس حق ندارد امید کسی را برای یک زندگی بهتر سلب کند.
بهترین پیشنهاد برای پیش‌گیری از چنین وقایعی، انتخاب رواندرمانگر حرفه‌ای است و کسب اطلاعات اولیه از صلاحیت علمی با چک‌کردن شماره نظام روانشناسی یا اطلاعات درباره کلینیک، پرس‌وجو از دیگران و ... . و در آخر اعتماد به احساس خطر را باید جدی بگیریم. بیشتر آسیب‌دیدگان احساس خطر را تجربه می‌کنند اما سخت به احساسات خود بها می‌دهند. قدمت شهود انسان درباره خطر به اندازه بقای گونه ما بر روی کره زمین است. پس اگر موردی در اتاق درمان برای شما شک‌برانگیز است، احساس ناخوشایندی به شما می‌دهد و فضا را برایتان ناامن ساخته است صادقانه با رواندرمانگر خود درمیان بگذارید و اگر توضیحات رواندرمانگر برای شما قانع‌کننده نیست، درباره انتخاب روان‌درمانگرتان تجدیدنظر کنید.
پانوشت:
[1] https://www.apa.org/ethics/code
.jpg&width=72&height=72)
