نیلوفر حامدی: قاب‌هایی متعدد و رنگارنگ. داخل هر قاب فوجی از زنان صف کشیده‌اند. بیشتر آ‌ن‌ها دست‌هایشان را گره کرده‌اند و شورت و نیم‌تنه پوشیده‌اند. انگار که علت خاصی داشته باشد. با بزرگ‌نمایی عکس‌ها اما بهتر متوجه موضوع خواهیم شد. پلاکاردهایی که در دست گدفته‌اند حرف‌های زیادی برای گفتن دارد: «لباسی که تن ماست معنای «بله» را نمی‌دهد»، «لباس من دعوت به سکس نیست»، «متجاوز شرمنده است نه قربانی.»

 

 

24 ژانویه 2011، «تورنتو مایکل سانگوینتی» و یک افسر پلیس دیگر در زمینه پیشگیری از جرم سخنرانی کردند. آن‌ها در تجمع دانشکده حقوق دانشگاه یورک، به مسئله تجاوز پرداختند و ابعاد متفاوت آن را بررسی کردند. در حین صحبت، سانگوینتی ناگهان حرف افسر ارشد را قطع کرد و گفت: «به من گفته‌اند که قرار نیست درباره این موضوع حرفی بزنم اما من می‌خواهم آن را بگویم. زنان باید از لباس پوشیدن شبیه فاحشه‌ها خودداری کنند تا قربانی تجاوز نشوند.»

اگرچه این افسر پلیس، مدتی بعد بابت این اظهارنظر ابراز پشیمانی کرد، اما شد، آنچه که نباید و یا اتفاقا باید می‌شد. او در بیانیه‌ای حرف قبلی خود را پس گرفت و عنوان کرد: «اظهارنظری که قبلا کرده بودم بدون اندیشه و فکر بود و تعهد سرویس پلیس تورنتو نسبت به بازماندگان تجاوز جنسی را نشان نمی‌داد. جرایم خشن مانند تجاوز جنسی می‌تواند تاثیر آسیب‌زایی بر قربانیان آن‌ها بگذارد... حرفی که پیش‌تر زدم اکنون مایه شرم من است و قول می‌دهم که دیگر تکرار نشود.» اما ماجرا با این عذرخواهی به پایان نرسید، چرا که زنان به خوبی می‌دانستند این نگاه، ناشی از فرهنگ تجاوزی است که همواره بازمانده آزار جنسی را مورد سرزنش قرار می‌دهد و نه تنها دیدگاه این افسر پلیس، بلکه نگاه بسیاری از مردم در دنیا است. به همین دلیل هم لازم دیدند تا به مقابله با آن برخیزند و داستان تولد یک جنبش از همین‌جا رقم خورد.

به همان قاب‌ها برمی‌گردیم. شاید بد نباشد صدای تصاویر موجود در تصاویر را هم بشنویم: «یک، دو، سه، چهار، دیگر تحمل نمی کنیم/ پنج، شش، هفت، هشت، خشونت را متوقف کنید، نفرت را متوقف کنید.» اینجا خیابان است. مردم در تورنتو حرف‌های آن افسر پلیس را شنیدند و پیامش را دریافتند و راهی خیابان‌ها شدند. سوم آوریل 2011، بالغ بر سه هزار نفر از ساکنان شهر تورنتو راهی خیابان‌ها شدند تا نخستین تظاهرات خود را نسبت به آن اظهارت به طور خاص و فرهنگ تجاوز به طور عام برگزار کنند. آن‌ها جنبش خود را «Slutwalk» به معنای رژه فاحشگان نام‌گذاری کردند. Slut، همان واژه‌ای است که افسر پلیس در وصف پوشش زنان به کار برده بود. این کلمه در واقع مربوط به دوره قرون وسطی است و در ابتدا به کسانی اطلاق می‌شد که ظاهر کثیف، نامرتب و شلخته‌ داشتند اما به مرور زمان، این واژه تغییر معنایی پیدا کرد و برای زنان کارگر جنسی مورد استفاده قرار گرفت. برخی از زنان معتقد بودند که این کلمه برای تحقیر زنان و اعمال قدرت بیشتر بر آن‌ها استفاده می‌شد.

 

 

عذرخواهی یک دادستان به خاطر ترویج فرهنگ تجاوز

25 فوریه همان سال، چند صدنفر از مردم مقابل دادگستری تورنتو جمع و خواستار استعفای یکی از دادستان‌ها شدند. اعتراض آن‌ها به «رابرت رووار»، دادستانی بود که در واکنش به یکی از پرونده‌های تجاوز که در آن یکی از قربانیان به قتل رسیده بود، گفته بود[i]: «این دختران لباس‌های بالای ناف پوشیده بودند و کفش‌های پاشنه‌بلند به پا داشتند و شکلی برای خودشان ساخته بودند که به همه اعلام کنند قرار است راهی یک مهمانی شوند.»

«آلانا ماکینسون»، عضو فدراسیون دانشجویان کانادا، در جریان این اعتراض گفت[ii]: «اظهارات رابرت دووار، در راستای تقویت دیدگاهی است که بازمانده تعرض جنسی را در نهایت مسئول می‌داند.» اگرچه این ماجرا بخشی از تظاهرات Slutwalk نبود، اما سبب شد که این پرونده بار دیگر مطرح شود و حساسیت‌ها نسبت به ادبیات و فرهنگ تجاوز قوت گیرد. جنبشی که در نهایت، عذرخواهی دادستان را هم به همراه داشت. دووار گفت: «به خاطر آنچه که بازمانده این تجاوز بابت حرف‌های من متحمل شد، معذرت‌خواهی می‌کنم. نامه‌های شکایت از طرف افرادی که مستقیما با بازماندگان تعرض جنسی کار می‌کنند به من نشان داد که نظرات من به آن‌ها آسیب زده است.»

 

 

بیشتر بخوانید:

تفکیک جنسیتی راه مقابله بنیادین با آزار جنسی نیست

زنان دانشگاه واریک علیه فرهنگ ترس

 

آغاز مسیر جنبش SlutWalk از تورنتو

اعتراضات حالا جدی‌تر شده بود. سوم آوریل زنان بسیاری، از سطح شهر راهی پارک «کوئین» تورنتو شدند تا خشم خود را نسبت به اظهارات تند علیه بازماندگان آزار جنسی فریاد بزنند. بسیاری از آن‌ها با دامن‌های کوتاه، نیم‌تنه و یا شورت حاضر شدند تا مشخصا با واژه slut بازی کنند و بگویند، لباس آن‌ها مجوز هیچ اقدام خشونت‌آمیزی نیست. «سنتیا»، یکی از معترضان حاضر در این راهپیمایی می‌گوید: «من باید حق داشته باشم در خیابان‌ها راه بروم و حتی اگر هیچ لباسی به تن نداشته باشم، کسی به خودش اجازه تعرض به من را ندهد. امنیت در خیابان حق بدون قید و شرط من است.» SlutWalk یک جنبش فراملی و خواستار پایان دادن به فرهنگ تجاوز، از جمله سرزنش بازماندگان آزار جنسی روز‌به‌روز بزرگ‌تر می‌شد.

هدر جارویس، بنیانگذار نخستین Slutwalk کسی بود که تصمیم گرفت تا معنای واژه slut را تغییر دهد. او در مصاحبه‌ای می‌گوید[iii]: «این واژه بار معنایی منفی برای زنان پیدا کرد و به همین دلیل معنایش را تغییر دادیم. حالا دیگر Slut در تجمعات ما، معنای زنی را می‌دهد که کنترل جنسی‌اش را در دست خود گرفته است. اگر روزی این واژه قدرت را از زنان گرفته بود، زمان آن فراسیده قدرت به زنان بازگردانده شود.» او معتقد بود که اظهارنظر افسر پلیس، ریشه‌ای دیرینه در افکار مردم دارد: «موضوع به همان روز و سخنرانی در دانشگاه محدود نمی‌شد. بسیاری از مردم بر این باورند که هر زنی که مورد تعرض قرار می‌گیرد، حتما کاری برای جلب توجه کرده است. بیشتر مقصرانگاری‌ها هم معطوف به شیوه پوشش زنان است‌. به همین دلیل در مقابله با این دیدگاه، از زبان خود افسر پلیس استفاده می‌کنیم. ما به خیابان‌ها می‌رویم تا افکارمان را بروز بدهیم.»

25 می 2012، راهپیمایی جدیدی در تورنتو تشکیل شد. این بار مردان بیشتری با زنان همراه شدند، تعداد بیشتری از زنان بیکینی پوشیده بودند و عده زیادی هم کاملا برهنه در خیابان حاضر شدند. این راهپیمایی‌ها به کانادا محدود نشد. کم‌کم زنان در آمریکا، برزیل، انگلستان، هند، سنگاپور و شهرهایی چون دنور، شیکاگو، سنگاپور، لندن، ژنو، ملبورن، دهلی نو و... هم به میدان آمدند. به مرور استفاده از سخنرانان متعدد، برگزاری کارگاه‌های آموزشی، موسیقی زنده، توزیع اعلامیه، مباحثه درباره آزار جنسی و تجاوز، رقص و ورزش‌های رزمی به برنامه‌های جانبی در حاشیه این راهپیمایی‌ها اضافه شد. گاهی پیش می‌آمد که در این تجمعات، زنان برای اولین بار از تجربه‌های خود درباره آزار جنسی صحبت کنند.

 

 

نگاهی به  چند Slutwalk  تاثیرگذار در دنیا[iv]

 

ساکویل

بلافاصله، یک روز بعد از راهپیمایی تورنتو، تظاهرات دیگری از طریق انجمن دانشجویان جامعه شناسی دانشگاهی در «ساکویل» برگزار شد. به گفته «ربکا شف»، یکی از سازمان‌دهندگان این SlutWalk‌، هدف این بود که جمعیت به سمت ایستگاه پلیس بروند و در مورد سرزنش بازماندگان آزار جنسی صحبت کنند. او توضیح داد: «باوری نادرست وجود دارد که افرادی که لباس‌های خاصی می‌پوشند، حتما برای تعرض جنسی آماده هستند. خیر، اینطور نیست و این تفکر اکنون باید متوقف شود.» همین شد که عبارت «هنوز آن‎‌ها هنوز درخواستی نکرده‌اند» به یکی از معروف‌ترین شعارهای این جنبش بدل شد. عبارتی که روی پلاکاردها و حتی بدن‌های حاضران در تظاهرات می‌توان دید.

 

لندن

در سراسر جهان ، زنان به طور مداوم احساس قربانی شدن دارند. به آن‌ها گفته می‌شود که باید مراثب نگاهشان باشند، نباید شب‌ها بیرون بروند، نباید کفش پاشنه‌بلند بپوشند، نباید با کسی که نمی‌شناسند تنها بمانند. همه این نبایدها نه تنها توجه را از علت و ریشه اصلی جنایت دور می‌کند، بلکه به ایجاد فرهنگی منجر می‌شود که در آن تجاوز جنسی در برخی شرایط مجاز است. «جسیکا والنتی» یکی از عاملان راه‌اندازی SlutWalk لندن در این زمینه گفته است: «فقط در عرض چند ماه، SlutWalk به موفق‌ترین اقدام فمینیستی 20 سال گذشته تبدیل شد. در یک جنبش فمینیستی که غالبا برای نگه داشتن زمین زیر پای خود می‌جنگد‌، این راهپیمایی، از منظر یادآوری ریشه‌های فمینیسم قابل‌ توجه است. با نگاهی به آنچه در گذشته رخ داده و آنچه در آینده انتظارمان را می‌کشد.»

 

ملبورن

از دیگر راهپیمایی‌های پرتعداد، SlutWalk «ملبورن» بود. در 28 می 2011، حدود 2500 نفر در مقابل کتابخانه ایالتی ویکتوریا تجمع کردند و از اختیار انتخاب پوشش بدون هراس از تعرض جنسی، دفاع کردند. برخی از شعارهای آن‌ها بسیار جلب توجه می‌کرد. مثلا روی یکی از پلاکاردها نوشته شده بود: «من کارگران جنسی را دوست دارم، آن‌ها مالیات می‌پردازند.»

 

 

ولز

«جسیکا رینگروز» و «اما رنولد»، از اعضای یک گروه فمنیستی در «ولز» انگلستان، متوجه شدند که در برخی از مدارس دخترانه هم نسبت به این اظهارات و راهپیمایی‌های پس از آن، واکنش‌هایی شکل گرفته است. در نتیجه از آن‌ها خواستند که در SlutWalk پیش رو، همراهی‌شان کنند. همین هم شد که راهپیمایی ولز، محل دیدار دختران، مادران و معلمانی شد که یک هدف مشترک داشتند. راهپیمایی‌های مشابه نیز در همین زمان در تعدادی از شهرهای انگلستان از جمله لندن، ادینبورگ، نیوکاسل، بریستول و آکسفورد برگزار شد.

 

آمریکای لاتین

آرژانتین، برزیل و کلمبیا، نخستین میزبانان SlutWalks در آمریکای لاتین بودند. این کشورها یک شعار برجسته هم داشتند: «هشدار، هشدار، هشدار، کارگران جنسی در آمریکای لاتین راه می‌روند!»

 

 

هند

50 نفر در «بوپال»، 300 نفر در «کلکته» و 500 نفر در «بشارمی مورچا»؛ Slutwalk با قدرتی عجیب وارد هندوستان شد. معترضان در این راهپیمایی‌ها، زن‌کشی و قتل‌های خانوادگی زنان را به نقد کشیدند. «بانرجی»، نویسنده و فمینیست هندی گزارش داد که SlutWalk در ابتدا در هند مورد بی‌مهری قرار گرفت، چون فعالان مدنی در این کشور درگیر پرونده‌های پیاپی قتل‌ زنان بوده‌اند: «مسئله اصلی SlutWalk به رسمیت شناختن زنان به عنوان افراد دارای حقوق اساسی از جمله امنیت و انتخاب‌های شخصی است، که هیچ کسی، حتی خانواده هم نمی‌تواند به آن تعرض کند. پس حتما این راهپیمایی به جامعه ما و آسیب‌هایمان مرتبط است. اگر پسری می‌تواند ساعت دو بامداد بیرون برود، پس یک دختر نیز می تواند.» در یکی از راهپیمایی‌ها، زنان هندی ساری (یک نوع پیراهن بلند سنتی هندی) پوشیدند. هدف آن‌ها این بود که بگویند که درصورت پوشیدن لباسی که سرتاسر بدن را می‌پوشاند هم می‌توان با آزار جنسی روبرو شد.

در طی سال‌های اخیر، از نخستین SlutWalk در تورنتو تا به امروز، همه کشورهای فعال در این زمینه حداقل یک بار راهپیمایی را برگزار می‌کنند. فقط گاهی شهرهایشان را در کشورها تغییر می‌دهند. برخی از کشورها، تاریخ اعتراضات خود را متناسب با رویدادهای مهم مانند روز جهانی منع خشونت علیه زنان و روز جهانی جوانان انتخاب می‌کنند. در سال‌های اخیر، برخی از از این راهپیمایی‌ها به سازمان‌های مردمی دائمی تبدیل شدند که در طول سال برای مبارزه با خشونت علیه زنان به کار خود ادامه می‌دهند و برای آگاهی‌افزایی در زمینه تجاوز جنسی، در سایر رویدادها نیز شرکت می‌کنند و یا اینکه خودشان برنامه‌هایی را سازمان می‌دهند.

 

انتقادات به جنبش SlutWalk  

البته ایدئولوژی و روش‌شناسی این جنبش در برخی از محافل فمینیستی مورد نقد هم قرار گرفته است. به طور مثال، عده‌ای معتقدند که SlutWalk به جای طرح مباحث گسترده‌تر درباره تجاوز جنسی، صرفا بر این موضوع تمرکز کرده که زنان بدون هراس از آزار و تعرض جنسی، هرچه می‌خواهند بپوشند. چنین دیدگاهی، اثرگذاری نقش ساختارها و روابط قدرت را در گزینش‌های فردی همچون انتخاب لباس مورد نظر، به طور کلی فراموش می‌کند.

عده‌ای دیگر، استفاده از واژه slut را زیر سوال بردند و آن را هوشمندانه تلقی نکردند. «سوفی جونز»، علی‌رغم حضور در این راهپیمایی می‌گوید: «اعتراض ما به این کلمه نیست بلکه ما می‌خواهیم حق پوشیدن لباس مورد نظر خودمان بدون هیچ پیش‌فرضی را، پس بگیریم. این باور که متجاوزان زنانی را هدف قرار می‌دهند که به لحاظ جنسی دسترس‌پذیرند، ماهیت جنایت را به طور کلی از دید پنهان می‌کند. من در لندن برای حق حضورم در فضای عمومی راهپیمایی خواهم کرد.»

همچنین نقدهایی هم از سوی زنان رنگین‌پوست وارد شده است. در ایالات متحد، فمینیست‌های سیاه، SlutWalk را متهم کردند که آن‌ها را فراموش کرده است. این افراد در نامه‌ای سرگشاده به سازمان‌دهندگان SlutWalk، به این موضوع اعتراض کردند که در این جنبش، هیچ اهمیتی به مشارکت زنان رنگین‌پوست و تقبیح تجاوز جنسی علیه آنان، داده نشده است. آن‌ها مدعی شدند که اصطلاح slut مادامی که به بدن زن رنگین‌پوست اطلاق می‌شود، به واسطه تاریخ دیرینه برده‌داری، معنای دیگری پیدا می‌کند. آنها همچنین نوشتند: «برای ما ناچیزشماری تجاوز و فقدان عدالت، با روایاتی از نظارت و کنترل جنسی، عدم دسترسی به قانون و مورد هدف قرار دادن شخصیتمان درهم تنیده است.» در بخش پایانی بیانیه خود نوشتند: «زنان در ایالات متحد، به لحاظ نژادی و قومی متنوع هستند. هر حربه‌ای برای به دست آوردن حقوق مدنی و انسانی نباید جز با مشورت و در نظر گرفتن زنان رنگین‌پوست پیش برود. بلکه باید به طور مساوی تجربیات ما و جوامع ما را در ساخت، راه اندازی و پایداری هر جنبشی مد نظر قرار داد.»

 

 

سهم SlutWalk در کنشگری فمینیستی معاصر

اما در نهایت، سازمان‌دهندگان این جنبش معتقدند که SlutWalk در واقع بانی احیای خیابان‌ها است. این جنبش می‌خواهد احترام، حق تمامی انسان‌ها باشد. می‌گوید هیچکس شایسته تعرض جنسی، آزار و اذیت لفظی یا ترس از قدم زدن در خیابان نیست. این جنبش خواستار پایان دادن به سرزنش بازماندگان آزار جنسی است.[v]

اگرچه این روزها دیگر SlutWalk همچون گذشته تیتر رسانه‌های جریان اصلی را به خود جلب نمی‌کند،  اما بسیاری از فعالان حقوق زنان در جهان معتقدند که این جنبش به زمینه‌سازی مجدد برای کنشگری فمینیستی معاصر کمک کرد.[vi] زنان و مردان در سراسر جهان شروع به شناسایی و به چالش کشیدن طیف وسیعی از اعمال، عقاید و قوانینی کردند که حامی و مروج فرهنگ تجاوز بودند. بسیاری از دولت‌ها سرانجام تشخیص داده‌اند که پیشگیری از تجاوز به راه‌حل‌های جمعی و نه فردی احتیاج دارد. به نظر می‌رسد حالا دیگر خشونت جنسی از یک مسئله شخصی به یک مسئله واقعا سیاسی تبدیل شده است و نمی‌توان کتمان کرد که جنبش‌هایی مانند SlutWalk سهم بزرگی در رسیدن به این هدف داشته‌اند.

 

---

[i] https://winnipegsun.com/2012/07/13/slutwalk-takes-to-streets-this-september

[ii] https://hungryandmad.wordpress.com/tag/justice-robert-dewar/

[iii] https://www.npr.org/2011/06/09/137080514/slutwalk-goes-global-to-protest-sexual-assault?t=1621071018568

[iv] https://en.wikipedia.org/wiki/SlutWalk#cite_ref-brazil1_62-1

[v] https://wgrc.arizona.edu/slutwalk

[vi] https://theconversation.com/changing-the-message-about-rape-one-slutwalk-at-a-time-43982