دیدبان آزار: چهار سال از تصرف افغانستان به‌دست طالبان می‌گذرد. تصرفی سریع در طی تنها سه روز که بدون همدستی ایالات متحده آمریکا ممکن نمی‌شد. و حالا این حکومت چهارساله، دوام خود را مدیون یک خاموشی و همدستی سراسری است. از همان روزهای ابتدایی، زنان افغانستانی ایستادند، کابوس پیش رو را پیش‌بینی کردند و نسبت به بی‌تفاوتی عمومی هشدار دادند. فعالان حقوق زنان افغانستان از همان ابتدا می‌دانستند که چه در انتظارشان است، هیچ‌یک وعده‌های ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی این گروه را باور نکردند که در کنفرانسی خبری گفت: «ما به زنان اجازه کار و تحصیل خواهیم داد. ما چارچوب‌هایی داریم، البته که زنان قرار است در چارچوب اسلام در جامعه نقش بسیار پررنگی داشته باشند.» در ناباوری مطلق نسبت به تلاش طالبان برای ترسیم تصویری معتدل‌تر از خود در روزهای ابتدایی قدرت‌گیری، زنان به‌سرعت دست‌به‌کار شدند و تجمع‌های اعتراضی ترتیب دادند. در شهریورماه ۱۴۰۰، تعدادی از زنان افغانستانی روبروی ارگ ریاست‌جمهوری مقابل نیروهای طالبان ایستادند و پلاکاردهایی به دست گرفتند که رویشان نوشته شده بود: «ما حق خود را می‌خواهیم، زنان وجود دارند، ما امنیت اجتماعی و سیاسی می‌خواهیم، ما حق کار، حق تحصیل و حق مشارکت سیاسی می‌خواهیم، هیچ نظامی نمی‌تواند ما را نادیده بگیرد.»
فریحه ایثار، کنشگر حقوق زنان افغانستانی و از سازماندهندگان اعتراضات خیابانی، پس از سقوط کابل در شهریورماه ۱۴۰۰ به «دیدبان آزار» گفته بود: «می‌شود حدس زد چیزی مشابه گشت ارشاد در کشور ما هم شکل بگیرد. به‌خاطر ترس از بازپرسی‌ها و شکنجه‌های طالبان، زنان ترجیح می‌دهند در خانه بمانند. با این حال زنان بیرون می‌روند چون می‌گویند اگر امروز بیرون نرویم، طالبان رویمان مسلط خواهد شد. ما می‌دانیم که زنان ایران هم قربانی ایدئولوژی افراطی‌گری هستند و برای همین نیاز به هم‌صدایی داریم. ما فراموش شدیم ولی می‌دانیم تمام زنان در منطقه و سپس زنان جهان در خطر از دست دادن همان آزادی‌های نسبی هستند که به آن امروز دسترسی دارند. مطمئنم فردا همه ما قربانی این وضعیت خواهیم بود. ما را فراموش نکنید؛ اگر ما امروز قربانی هستیم، فردا شما و زنان دیگر قربانی افراطی‌گری خواهید شد. امروز تنها با قلم و به‌تنهایی در خیابان‌ها با وجود خطرات جانی با طالبان مبارزه می‌کنیم و فقط یک خواسته از شما داریم: هم‌صدایمان شوید و صدای اعتراض و آزادی‌خواهی را زنده نگه‌دارید. طالبان یک گروه تروریستی باطل و مبارزه با آنها مبارزه با جهل است. هم‌صدایی شما به ما کمک می‌دهد تا با انرژی بیشتری مبارزه کنیم.»
حالا پس از چهار سال، هم‌صدایی با اعتراض و آزادی‌خواهی زنان افغانستان بسیار کم‌رمق به نظر می‌رسد. ماه گذشته روسیه اولین کشوری شد که حاکمیت این گروه را به رسمیت شناخته است. ایران، پاکستان، امارات متحده عربستان و ایالات متحده آمریکا هریک در سطوحی با طالبان مذاکراتی داشته‌اند. از دو سال پیش نیز موجی از اخراج پناهجویان افغانستانی از کشورهای همسایه به راه افتاده است که کوچک‌ترین ملاحظه‌ای نسبت به وضعیت زنان ندارد. طی ماه‌های گذشته، ایران یک میلیون و ۴۰۰ هزار و پاکستان یک میلیون و ۲۰۰ هزار مهاجر افغانستانی را اخراج کرد. «آنجلا» یک زن افغانستانی در گفت‌وگویی با روزنامه هم‌میهن شرایط زنان را در افغانستان «بدتر از جهنم» توصیف می‌کند: «درس که نمی‌شود خواند، بیرون‌رفتن با ترس همراه است، محدودیت‌ها از اوج هم گذشته. باید همیشه برقع یا ماسک بپوشی. حتی تفریح کوتاه با خانواده در فضای سبز هم با دخالت طالبان قطع می‌شود. یک‌بار با اعضای فامیلم در فضای سبزی نشسته بودیم، آمدند و گفتند زن‌ها حق ندارند اینجا بنشینند، گفتند دیگر تکرار نکنید.» او مدام در ترس دستگیری توسط طالبان زندگی می‌کند: «به‌محض دیدن یک طالب، قلبم می‌ریزد. اگر مرا بگیرند، نه کسی را دارم که حمایتم کند، نه پولی برای آزادی‌ام داریم. خودکشی بهتر از افتادن به دست طالبان است.»
گزارش اخیر نهاد زنان سازمان ملل از پیروزی‌ای بسیار تلخ پرده برمی‌دارد: طالبان تا رسیدن کامل به هدف خود فاصله چندانی ندارد و زنان تقریبا به‌طور کامل از از عرصه عمومی حذف شده‌اند. هرچند که طالبان در ابتدا اعلام کرده بودند که تعلیق آموزش دختران موقتی خواهد بود و برخی از رهبران این گروه گفته بودند که پس از حل مشکلات امنیتی، می‌خواهند مدارس معمولی را دوباره بازگشایی کنند اما امروز پس از چهار سال، مدارس غیرمذهبی، دانشگاه‌ها و حتی مراکز آموزش بهداشت همچنان به روی دختران و زنان بسته مانده است. بر اساس گزارشی که یونسکو در ماه مارس منتشر کرد، از سال ۲۰۲۱ تاکنون نزدیک به یک‌ونیم میلیون دختر از حضور در دبیرستان محروم شده‌اند. در همین حال، تعداد مدارس دینی که به دختران و پسران در سراسر افغانستان آموزش می‌دهند، به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. بر اساس داده‌های وزارت معارف، طی سه سال گذشته ۲۲ هزار و ۹۷۲ مدرسه دینی دولتی تأسیس شده است و آن‌طور که مرکز حقوق بشر افغانستان گزارش می‌کند، طالبان اهداف آموزشی را به‌گونه‌ای تنظیم کرده که با ایدئولوژی افراطی و خشونت‌بار خود همسو باشد و کتاب‌های تاریخ، جغرافیا و دینی را تغییر داده و آموزش مفاهیمی مانند دموکراسی، حقوق زنان و حقوق بشر را ممنوع کرده است.
از تاریخ ۱۶ ژوئیه، طالبان ده‌ها زن و دختر را در کابل، به اتهام نقض قوانین پوشش اجباری بازداشت کرده است. در پی اجرای فرمان «امر به معروف و نهی از منکر» طالبان در مردادماه سال گذشته، زنان ملزم شده‌اند در همه زمان‌ها در مکان‌های عمومی، تمام بدن و حتی صورت خود را بپوشانند. بر اساس این قانون «پنهان‌کردن روی زن به سبب ترس از فتنه ضروری است، صدای زنان (بلند خواندن آهنگ‌ها، نعت‌ها و قراٸت در مجمع) عورت است، لباس زنان نباید «کوتاه، نازک و چسب» باشد، زنان مکلف‌اند که بدن و روی خویش را از مردان نامحرم پنهان کنند، ستر زنان مسلمان و صالح از زنان کافر و فاسق از ترس فتنه واجب است، نظرکردن مردان بالغ بیگانه به بدن و روی زنان و نظرکردن زنان بالغ به مردان بیگانه حرام است، هرگاه زن بالغ برای حاجت ضروری از خانه خویش بیرون شد، مکلف است که صدا، روی و بدن خود را ستر نماید، ...»
همچنین براساس این قانون، کارکنان اداره امر به معروف طالبان، وظیفه و صلاحیت دارند که از «نشستن و اختلاط» زنان با مردان نامحرم جلوگیری کنند. کارکنان وزارت امر به معروف طالبان صلاحیت دارند که رانندگان وسایل نقلیه را وادار کنند که زنان «بدون محرم شرعی عاقل و بالغ» را انتقال ندهند. به‌علاوه خارج شدن صدای زنان از خانه از «منکرات خاص» محسوب شده است. در فصل سوم قانون، تعزیراتی نیز برای افرادی که امر به معروف و نهی از منکر را مطابق این قانون رعایت نمی‌کنند، درنظر گرفته شده است. براساس این قانون، به متخلف ابتدا توصیه می‌شود، سپس از عذاب الهی ترسانده می‌شود، پس از آن تنبیه و تهدید لفظی می‌شود و در مرحله بعدی جریمه نقدی می‌شود. پس از آن از یک تا ۲۴ ساعت و از یک روز تا سه روز در محابس عمومی حبس می‌شود و در نهایت جزایی را که محتسب لازم بداند و در محاکم نباشد اجرا می‌شود.
قانون تردد به همراه محارم، ابتدا در دسامبر 2021 در ارتباط با سفرهای دور وضع شده بود. اما به مرور محدودیت‌ها تشدید شد و هرگونه خروج از خانه را برای زنان به دردسر جدی تبدیل کرده است. امروز زنان باید با یک محرم مرد همراه باشند و کارت محرم حکومتی با خود داشته باشند تا بتوانند وارد اماکن عمومی، محل کار، بازارها یا حتی دواخانه شوند. در غیر این صورت، در معرض بازداشت، ضرب‌و‌شتم، ازدست‌دادن شغل یا عواقب بدتر از آن قرار می‌گیرند. کارت محرم توسط وزارت امر به معروف برای کارمندان زن صادر می‌شود. متاسفانه طبق گزارش‌های منتشرشده طالبان توانسته از طریق این قوانین، حتی بسیاری از مردانی که حامی آزادی و حقوق زنان بوده‌اند را با خود همراه کند و به همدستی بگیرد. آنها به بهانه محافظت از مادران، دختران و همسرانشان در برابر خطر انتقام‌جویی «پلیس اخلاق»، که پس از اخراج‌های گسترده شهروندان افغان از ایران و پاکستان سخت‌گیرتر هم شده، به قوانینی که قبول ندارند تن می‌دهند و پیش‌دستانه زنان را وادار به اطاعت می‌کنند.
از خبر بازداشت زنان به بهانه بدحجابی در کابل، اولینبار در دی‌ماه ۱۴۰۲ به رسانه‌ها راه پیدا کرد. وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان این موضوع را تایید و اعلام کرد: «مکرراً به این زنان دستور داده شده بود که به حجاب و پوشش خود توجه کنند. اینها زنانی بودند که در جامعه اسلامی شئونات اسلامی را زیر پا گذاشتند و زنان محترم را به بی‌حجابی تشویق می‌کردند.» سخنگوی ارشد طالبان اما بازداشت زنان را تکذیب کرد و گفت تنها ساعاتی برای توصیه و ارشاد نگه داشته شدند و با خانواده‌‌هایشان نیز صحبت شد که دیگر این رفتارها تکرار نشود. آن زمان، بازداشت زنان به بهانه پوشش توسط طالبان، خبری بی‌سابقه بود که اعتراض‌های بین‌المللی هم در پی داشت. امروز اما این بازداشت‌ها به روندی روزمره تبدیل شده است.
سال گذشته، تعدادی از زنانی که به‌دلیل بدحجابی بازداشت شده بودند افشاگری کردند که در بازداشت طالبان مورد خشونت و تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند.از جمله آمنه 22ساله، دانشجوی پزشکی که در ماه ژانویه ۲۰۲۴ از دشت برچی به اتهام «بد حجابی» دست‌گیر شده بود، به زن‌تایمز می‌گوید که سه‌شب را در زندان طالبان سپری کرده است. او می‌گوید که توسط یک مرد مسن مورد بازجویی قرار گرفته است: «او از وزارت امر به معروف و نهی از منکر بود و همه او را مولوی صاحب می‌گفتند. او از من درباره عادت ماهانه‌‌ام و این‌که آیا ازدواج کرده‌ام یا نه پرسید. من زیر پای همین طالب افتادم، پاهایش را بغل کردم و گفتم مولوی صاحب بکشید مرا ولی این‌قدر اذیتم نکنید. او پاهایش را بالای سر من گذاشت و گفت این‌قدر که شوق مرگ را داری تو را می‌کشیم، مگر به این زودی نه. حداقل ساعت ما تیر شود. بعد به اندام جنسی‌ام دست‌درازی کرد. من دوبار بیهوش شدم اما هر بار آب سرد روی سرم می‌ریخت.»
خانه‌نشینی، فقر، اخراج، ازدواج اجباری و زودهنگام، سرکوب و بازداشت خیابان‌های افغانستان را از صدای زنان معترض خالی کرده است. با این‌حال، مبارزه زنانی که در ماه‌های آغازین قدرت‌گرفتن طالبان، با تمام قوا ایستادگی کردند و عرصه عمومی را خالی نکردند ادامه دارد. زنانی که شعار «نان، کار، آزادی»، «ما زنان بیداریم، از تبعیض بیزاریم»، «شهر تک‌جنسیتی بوی تعفن می‌دهد» سر دادند، امروز مقاومت را به شیوه‌ای دیگر ادامه می‌دهند؛ از تن‌‌ندادن به مقررات پوشش گرفته تا راه‌اندازی مدارس پنهانی و زیرزمینی برای آموزش دختران.
.jpg&width=72&height=72)
