در ماه اکتبر «نادین اشرف» مشغول قدم زدن در یک محله ثروتمندنشین قاهره بود و شنیدن متلک‌های جنسی برایش عجیب نبود، چرا که بیشتر زنان در مصر تجربه خشونت یا آزار جنسی را دارند. اما یک راننده تاکسی که به او متلک‌پرانی کرده بود از اینکه نادین ۲۲ ساله ناگهان سوار تاکسی او شد، بسیار متعجب شد. نادین می‌گوید بیش از یک ساعت با راننده گفتگو کردم و برای او این مسئله که رفتارش یک جور آزار جنسی است کاملا غریب بود. کشور مصر در سال جاری به شدت با بحران خشونت جنسی و مسئله حقوق زنان درگیر بوده است. مردان در مصر برای مدت طولانی است که با استفاده از مفاهیم پوسیده اخلاقی رفتار زنان را کنترل می‌کنند، در حالی که چشم خود را بر روی جنایات مردان علیه زنان می‌بندند. اما اخیرا زنان جوانی مانند نادین اشرف با استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای بلند کردن صدای خود، فرهنگ مرد سالار کشور را به چالش می‌کشند، هر چند که همیشه اوضاع خوب پیش نرفته است.

ماجرا از ماه ژوئن آغاز شد، زمانی که یکی از دانشجویان دانشگاه آمریکایی قاهره (AUC) پستی در فیس‌بوک خود منتشر کرد که در آن اتهام آزار جنسی و اخاذی از زنان را بدون آوردن نام و افشای هویت به «احمد بسام زکی» نسبت داده بود. او چند روز بعد آن پست در فیس بوک ناپدید شد و نادین اشرف حساب کاربری در اینستاگرام با نام و شناسه مستعار assaultpolice@ راه‌اندازی کرد و در آن همان ادعاها و موارد دیگری از تعرضات احمد بسام زکی را مطرح و هویت این مرد تا آن روز ناشناخته را افشا کرد. این مجموعه اقدامات باعث شد تا پلیس پس از مدت کوتاهی زکی را بازداشت کند. اشرف که خودش هم دانشجوی دانشگاه آمریکایی قاهره است می‌گوید که Assault Police در میان خشم متولد شد. به خاطر اینکه صدای زنان شنیده و جدی گرفته نمی‌شد.

نهایتا پرونده تجاوز و اخاذی‌های او که افشای آن‌ها توسط نادین اشرف جنبش Me Too در مصر را آغاز کرده بود، پس از مدت‌ها در روز ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰ با اعلام رای دادگاه به نتیجه رسید. این پرونده در دادگاه اقتصادی قاهره که پیگیری جرایم اینترنتی را به عهده دارد بررسی شد و نهایتا قضات پرونده، احمد بسام زکی را به اتهام باج‌خواهی و آزار جنسی دو زن به سه سال زندان محکوم کرد. زکی همچنین قرار است روز ۹ ژانویه به اتهام تعرض جنسی به سه دختر خردسال و تلاش برای اخاذی از آن‌ها توسط دادگاه کیفری محاکمه شود.

اما این مورد تنها نمونه آزار جنسی در مصر نبود و پس از دستگیری زکی در ماه جولای موارد مشابه دیگری هم خبرساز شدند. از طریق صفحه Assault Police یک زن مدعی شد که پنج مرد جوان ثروتمند در سال ۲۰۱۴  به او دارو خورانده‌اند و در هتلی لوکس و مشرف به رود نیل، دسته جمعی به او تجاوز کرده‌اند. زن دیگری به نام آیه خمیس نیز مردی را به تجاوز و پلیس را به نادیده گرفتن و بی‌توجهی به ادعای خود متهم کرد. در چنین لحظاتی می‌توان گفت جنبش #من_هم/#MeToo در مصر متولد شده بود. پس از این افشاگری‌ها، شورای ملی زنان که یک نهاد دولتی محسوب می‌شود از سایر قربانیان خشونت جنسی خواست تا پا پیش بگذارند و روایت خود را عنوان کنند. مجلس مصر نیز قانونی تصویب کرد که ناشناس ماندن قربانیان را تضمین می‌کند. در همین حال دنبال کنندگان صفحه اینستاگرام نادین اشرف نیز به بیش از ۲۰۰ هزار نفر رسید.

اما در واقع این پیشرفت‌ها - خصوصا از نظر حمایت قانونی و دولتی- تا حد زیادی غیر واقعی بود، چرا که هنوز در بر روی پاشنه همیشگی خود می‌چرخید. در مورد تجاوز گروهی که گزارش شده بود توسط مهاجمان ضبط و ثبت شده است، فعالان هفته‌ها تلاش کردند و کمپین خود را پیش بردند تا دادستانی عمومی به خود تکانی دهد و اعلام جرم کند. در همین مدت زمان چند نفر از مهاجمان فرصت پیدا کردند تا از کشور فرار کنند و پس از اعلام جرم پنج نفر در این رابطه دستگیر شدند و حداقل دو نفر از متهمان به تجاوز نیز هنوز آزاد هستند و دست دادستانی به دلیل تعللش به آن‌ها نرسید. سه نفر از پنج مرد دستگیر شده که از لبنان بازگردانده شده بودند، به تجاوز جنسی متهم شدند که البته هیچکدام از آن‌ها این اتهام را نپذیرفتند. نیویورک تایمز می‌گوید در میان این متهمان دستگیرشده، نام پسر یک سرمایه‌دار بسیار پر نفوذ و پسر یک مربی مشهور فوتبال مصر هم به چشم می‌خورد.

پس از آن به شکل عجیبی پرونده و تحقیقات حول این پرونده خدشه دار شد. اکونومیست گزارش کرد مقامات چهار نفر را که به عنوان شاهد در روند دادرسی حاضر شده بودند و دو نفر دیگر از آشنایان آن‌ها را بر اساس عکس‌های موجود در تلفن‌هایشان، به «نقض قوانین اخلاقی» و «فسق» متهم و بازداشت کردند. اتهام فسق در قوانین نظام قضایی مصر اتهامی بسیار سنگین و با مجازات است که به همجنسگرایان زده می‌شود. یک زن نیز که قبلا با یکی از متهمان به تجاوز رابطه داشته بود، پس از فاش شدن عکس‌های خصوصیش با شریک سابقش -که حالا متهم پرونده تجاوز بود- در اینترنت دستگیر شد. آن هم در حالی که هنوز مشخص نیست چه کسی عکس‌های خصوصی او را در اینترنت منتشر کرده است. رسانه‌ها هم ماجرای تجاوز در هتل فیرمونت نایل سیتی را به عنوان «مهمانی سکس گروهی» توصیف کردند، که سعی داشت تصویر همه از جمله قربانی را لکه دار کند. این برخوردها نشانه‌ای از اتفاقی ترسناک بود: بار دیگر صدای زنان را خفه می‌کنند.

 

بیشتر بخوانید:

«ما دیگر آزار جنسی را مخفی نمی‌کنیم»

 دوچرخه‌سواری؛ سلاح زنان مصری برای جنگ با آزار

 

در چنین شرایطی نادین پس از دریافت پیام‌های تهدیدآمیز جدی، تصمیم گرفت صفحه اینستاگرامش را به مدت ۱۰ روز ببندد و پس از آن با تمرکز بر روی آموزش حقوق زنان فعالیت صفحه‌اش را ادامه داد. او پس از آن که متوجه شد که هویتش در حال فاش شدن است و می‌دانست مردانی که توسط این صفحه افشا شده‌اند، به فکر انتقام‌جویی خواهند بود، تصمیم گرفت تا برای حفظ امنیتش به گمنامی خود پایان دهد و نام خودش را به شکل علنی اعلام کرد. نادین ۲۲ ساله درباره این تصمیم خود به نیویورک تایمز می‌گوید: «متوجه شدم که اگر آدم‌های بد قرار است بدانند من چه کسی هستم، پس چرا آدم‌های خوب مرا نشناسند؟ این از من محافظت می‌کند.»

 

نادین اشرف، بنیانگذار صفحه اینستاگرام assaultpolice، در خانه خود در قاهره

 

همزمان با این موارد، آیه خمیس نیز پس از آن که پلیس او را از پیگیری پرونده تجاوز منصرف کرد، در صفحه تیک تاک خود که بیش از ۱۰۰ هزار دنبال‌کننده داشت، ویدیویی منتشر کرد. او روایت تجاوز در کنار برخورد پلیس را شرح داد. این ویدیو نیز خیلی سریع دست به دست شد و پلیس چند روز بعد تمام کسانی را که در شب مهمانی با آیه خمیس بودند، بازداشت کرد. آیه مردی را متهم کرد که با گذاشتن چاقویی زیر گلویش به او تجاوز کرده است، اما در این پرونده هم به نظر می‌رسید که مقامات بیشتر نگران مصرف حشیش و اختلاط زنان و مردان مجرد در آن مهمانی بودند تا پیگیری روایت تجاوز خشونت‌باری که آیه گزارش کرده بود.

نهایتا تمامی مهاجمان آن شب -خمیس چند نفر را به همدستی و تسهیل شرایط برای تجاوز متهم کرده بود- به تجاوز و جرایمی دیگر متهم شدند. اما در این میان به شکل حیرت‌انگیزی سیستم قضایی مصر،  آیه خمیس، قربانی تجاوز را هم به «فحشا»، «مصرف مواد مخدر» و «نقض بنیان‌های خانواده» متهم کرد. آیه پس از اتمام برنامه‌ای که دادگاه برای «اصلاح بنیان‌های فکری» به او تحمیل کرده بود، از اتهامات وارده تبرئه شد.

این موارد به خوبی نشانگر وضعیت حقوق زنان در مصر است. البته مصر قوانینی هم علیه خشونت جنسی و آزار دارد که آخرین آن‌ها در سال ۲۰۱۴ تصویب شد؛ با این وجود قربانیان از ترس مورد حمله قرار گرفتن توسط خانواده، سرزنش اطرافیان و منزوی شدن، سکوت می‌کنند. مقامات دولتی و قضایی در این کشور زنان را تحت «تست بکارت» قرار می‌دهد و همواره سوالاتی درباره گذشته جنسی آنان مطرح می‌کنند، نتیجه حاصله اقداماتی از این دست در مصر اغلب منجر به آلوده شدن پرونده‌های پیگیری موارد مرتبط با خشونت جنسی علیه زنان می‌شود. قوانین مصر به شکل گیج‌کننده‌ای مبهم‌اند. «سلما الطرزی»، فیلمساز مصری که بر روی مسئله خشونت جنسی متمرکز است، می‌گوید: «قانون چیزی است که روی یک تکه کاغذ می‌نویسند اما مشکل واقعی نگرش مردان مصری است.»

در واقع اکثر قضات و دادستان‌ها در مصر مردان هستند و از این نظر آن‌ها تصمیم می‌گیرند که چه چیزی ارزش‌های این کشور را نقض می‌کند. اخیرا آن‌ها از طریق قانون جرایم اینترنتی دست به سرکوب زنانی زدند که در شبکه اجتماعی تیک تاک ویدیوهایی از رقصیدن و شوخی‌های خود منتشر می‌کردند. از ماه آوریل مقامات مصری ۱۰ زن را که از اینفلوئنسرهای تیک تاک بودند به اتهام «نقض ارزش‌های خانواده» و «تشویق به بی عفتی و فسق» بازداشت کردند. شش نفر از این زنان، هر کدام به دو سال و دو نفر نیز به سه سال زندان محکوم شدند. به نظر می‌رسد بخشی از آنچه که حافظان نظم و اخلاقیات کهنه از آن وحشت دارند، قدرتی است که به واسطه اینترنت در اختیار زنان - که اغلب از طبقات فرودست جامعه هستند- قرار گرفته است.

واقعیت البته آن است که محافظه‌کاری کماکان بر مصر غلبه دارد و بسیاری از مردم این کشور، از دستگیری ستاره‌های تیک تاکی حمایت کردند. نتایج یک نظرسنجی که در سال ۲۰۱۷ با همکاری سازمان ملل متحد و نهاد پروموندو انجام شده، نشان می‌دهد که ۶۴ درصد مردان و ۶۰ درصد زنان این کشور معتقدند زنان باید با متجاوز خود ازدواج کنند. همچنین این افکارسنجی نشان می‌دهد در مصر حدود ۷۵ درصد مردان می‌گویند زنانی که لباس‌های تحریک‌آمیز می‌پوشند، مستحق آزار جنسی هستند و به شکل تاسف باری ۸۴ درصد زنان نیز چنین باوری دارند. «امل فهمی» که روی این نظرسنجی کار می‌کرد، می‌گوید تنها در مصر است که دیدگاه مردان جوان به اندازه مردان مسن محافظه‌کارانه است.

البته این دیدگاه‌ها با واقعیات پیرامون مسئله آزار جنسی در مصر همخوانی دارد. تعرض جنسی در این کشور یک پدیده همه‌گیر بومی است. به گونه‌ای که نتایج یک مطالعه سازمان ملل در سال ۲۰۱۳ نشان داد که ۹۹ درصد زنان مصری تجربه آزار و خشونت را دارند، اما گزارش آن بسیار دشوار است. مقامات پلیس تمایلی به ثبت پرونده‌های تعرض ندارند. نهادهای قدرتمند ترجیح می‌دهند اتهامات خود را زیر فرش کنند. حتی خانواده‌های قربانیان، از ترس رسوایی یا از سر احساس شرم بی جایی که دارند، مایل هستند آن را در سکوت نگه دارند.

در فضای عمومی نیز زنان طبقه کارگر مصری، در شلوغی اتوبوس‌های عمومی به شکل گسترده‌ای مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند. این در حالی است که به گفته نادین اشرف پدیده خشونت و آزار جنسی در طبقات مرفه اجتماعی نیز پدیده‌ای همه‌گیر است. او می‌گوید ثروتمندان، مردان جوان از روابط خانوادگی سوءاستفاده می‌کنند تا از این طریق مجوزی برای رفتارهای آزارگرانه خود مهیا کنند. در بسیاری از موارد نیز پس از روایت موارد خشونت جنسی، والدین دختران آزار دیده خود را مقصر می‌دانند.

به رغم آن که خشم عمومی نسبت به موارد تجاوز جنسی حدود یک دهه است که در مصر همواره افزایش پیدا کرده، اما مردان مصری کماکان بدون ترس از مجازات به تعرض‌های خود ادامه می‌دهند. جنبش Me Too در مصر راه دور و درازی در پیش دارد؛ چرا که در سایه حمایت قانونی نظام مردسالار این کشور از آزارگران، مردان مصری که اکثریت قریب به اتفاق آنان حتی درکی از مفهوم رضایت و مرزهای آن ندارند و رفتارهایی چون متلک‌پراکنی و آزار جنسی در فضای عمومی را حق مسلم خود می‌دانند و در اشکال مختلف به اعمال خشونت جنسی ادامه می‌دهند.

آن راننده تاکسی که به نادین اشرف متلک‌پرانی کرده بود هم پس از گفتگویی طولانی و شنیدن صحبت‌ها و استدلال‌های او، نهایتا حاضر شد از نادین عذرخواهی کند. اما در پایان گفتگو چیزی به نادین گفت که او را از هر لحظه ناامیدتر کرد، این مرد جوان می‌گوید دیگر هرگز ازدواج نخواهد کرد! وقتی خانم اشرف علت این سخن او را جویا می‌شود، راننده تاکسی با لحنی طلبکارانه متلک پراکنی جنسی خود به زنان در خیابان را عملی مثبت جلوه می‌دهد و می‌گوید: «چون تو به من گفتی که من نباید دیگر از هیچ دختری تعریف کنم!»

 

منابع: اکونومیست، نیویورک تایمز