سبا افقه: «آدولفو آمزوکیتا تورس»، استاد دانشگاه لوس آندس در شهر بوگوتا پایتخت کلمبیا، به دلیل تحقیقات زیست‌‌شناختی‌اش از اعتبار علمی بالایی برخوردار است. با این حال او در دانشگاه و در میان دانشجویان سوابق تیره‌ای دارد. از سال ۲۰۱۸ تاکنون ده‌ها نفر از دانشجویان سابق و فعلی دانشگاه از او به اتهام آزار جنسی شکایت کرده‌اند. در اوایل فوریه سال ۲۰۲۰ دانشگاه لوس آندس با اخراج تورس به جدالی پانزده ماهه پیرامون پرونده او خاتمه داد.
با بالاگرفتن جنجال‌ها درباره پرونده‌های آزار جنسی و اعتراضات دانشجویی، مدیران دانشگاه‌های آمریکای لاتین، اتخاذ سیاست‌هایی جدی‌تر و عمل‌گرایانه‌تر را برای مقابله با آزار جنسی وعده دادند. در سال ۲۰۱۹، بیش از ۲۵۰ محقق در نامه‌ای از دانشمندان و مؤسسات سراسر آمریکای لاتین خواستند که به آسیب‌های فرهنگ «ماچیسمو»[1] بر استادان و دانشجویان زن توجه کنند. گروه‌های مدافع حقوق زنان، از طریق کمپین‌های شبکه‌های اجتماعی، برگزاری راهپیمایی و تجمع‌های اعتراضی و حتی اشغال ساختمان‌های دانشگاه، فشارها را بر مسئولان دانشگاه‌ها تشدید کردند.
واکنش دانشگاه لوس آندس به پرونده آزار جنسی
دانشگاه لوس آندس نخستین دانشگاه کلمبیا بود که در سال ۲۰۱۶ قوانینی درباره آزار و سو رفتارهای جنسی وضع کرد. در سال ۲۰۱۸ با طرح شکایات علیه تورس دانشگاه شروع به بررسی اتهامات او کرد. با ادامه شکایات علیه تورس، برخی از دانشجویان و دانشکده‌ها به دفاع از او برخواستند.
شاکیان زن و مرد و همچنین بیش از ۲۰ نفر که با این پرونده درگیر بودند در گفت‌وگو با مجله ساینس[2] تورس را شخصیتی کاریزماتیک اما دمدمی مزاج توصیف کردند. «مونیکا پنزون»، فیلمساز و دانشجوی سابق تورس، سال گذشته در نامه‌ای به دانشگاه توضیح داد که چگونه تورس او را آزار داده است. مونیکا نوشته در سال ۲۰۰۳ در یک اردوی علمی تورس او را با کلماتی جنسی و خشمی شدید آزار داده است. مونیکا در این باره به ساینس گفته است: «رفتار او وحشتناک بود... او حتی پایان‌نامه مرا نمی‌خواند... او زمان را برای من در آزمایشگاه تلخ کرده بود.» مونیکا همچنین به رفتار سلطه‌جویانه تورس با دوست‌دخترش اشاره کرده است که در آن زمان دانشجوی لوس آندس بود. در نهایت پنزون به دلیل تجربیات تلخی که از کار با تورس داشت دانشگاه را ترک کرد. او می‌گوید: «تنها پشیمانی من این است که هنگامی که این اتفاقات افتاد آنها را بازگو نکردم.»
به رغم شواهد موجود علیه تورس او قاطعانه بسیاری از ادعاها علیه خود را رد کرد. تورس که تا همین اواخر رئیس بخش زیست‌شناسی دانشگاه لوس آندس بود در گفت‌و‌گویی با مجله ساینس ارتباطش با دانشجویانش را رابطه‌‌ای اجتماعی و مبتنی بر رضایت طرفین توصیف کرد. او مدعی شد هرگز آگاهانه هیچ‌کدام از قوانین دانشگاه را نقض نکرده است. تورس اتهام آزار و اذیت، سواستفاده یا انتقام‌جویی علیه افراد را انکار و تاکید کرد که حکم اخراج او در روندی ناعادلانه صادر شده است. او سوگند خورده بود از تمام ابزارهای قانونی موجود برای اعاده حیثیت خود استفاده کند. تورس اتهامات دانشجویان علیه خود را نتیجه توهمات افرادی خواند که بر سر مسائل مالی و سیاسی با او مشکل داشته‌اند.
اگرچه دفاعیات تورس درنهایت منجر به تبرئه او نشد اما روند اجرای حکم را مختل کرد. اوایل سال ۲۰۱۹ دانشگاه تورس را به دلیل داشتن روابط جنسی با دانشجویان اخراج کرد. تورس با این استدلال که دانشگاه روند صحیحی در رسیدگی به پرونده طی نکرده به این حکم اعتراض کرد. بعد از آن دانشگاه تورس را از ریاست دانشکده زیست‌شناسی برکنار و او را از تدریس منع کرد اما اجازه داد که او تحقیقات خود را در دانشگاه ادامه دهد. در همان حال یک هیئت ویژه تحقیقات جدیدی را درباره این پرونده شروع کرد.
سایه سنگین مردسالاری بر دانشگاه‌های آمریکای لاتین
پرونده جنجال‌برانگیز تورس مجادله‌ای طولانی -نزدیک به ۱۵ ماه- را در یکی از معتبرترین دانشگاه‌های خصوصی آمریکای لاتین برانگیخت. رسانه‌ها و گروه‌های مدافع حقوق زنان کلمبیا با دقت این پرونده را رصد می‌کردند. بسیاری تصمیم دانشگاه مبنی بر اخراج تورس را تحسین کردند.
شیوه رسیدگی دانشگاه لوس آندس به این پرونده با انتقاداتی نیز همراه بود. «زیما برنال»، اکولوژیست کلمبیایی و فارغ‌التحصیل دانشگاه لوس آندس، اعتقاد داشت تحقیقات دانشگاه لوس آندس درباره این پرونده درگیر مشکلات بوروکراتیک شده و فاقد شفافیت لازم است. به نظر برنال تغییر تصمیم پیشین دانشگاه در مورد اخراج تورس، نشان‌دهنده چیرگی ایدئولوژی ماچیسمو بر دانشگاه‌های آمریکای لاتین است. برنال درباره فضای مسموم دانشگاه‌های آمریکای لاتین برای زنان دانشجو و استاد می‌گوید: «ماچیسمو به طور گسترده‌ای زنان را از ادامه کار در تحقیقات علمی باز می‌دارد. ما دانشمندان زن زیادی را از به این دلیل دست داده‌ایم.»
«خوان مانوئل گویاسامین ارنست»، متخصص زنان و زایمان در دانشگاه سانفرانسیسکو کویتو در اکوادور می‌گوید: «تفاوت زیادی میان دانشگاه‌ها وجود دارد. ماچیسمو در بعضی از دانشگاه‌ها شایع و تقریبا نهادینه است. گرچه در آمریکای لاتین زنان در سال‌های اخیر امکان اشتغال در دانشگاه‌ها را بدست آورده‌اند، اما اکثر مؤسسات تحقیقاتی همچنان تحت سلطه مردان هستند.»
در سال ۲۰۱۸ برنال و چند تن از همکارانش در مقاله‌ای با اشاره به تجربیاتشان از سلطه مردسالاری بر محیط‌های آکادمیک آمریکای لاتین خواهان مقابله با هنجارهای مردسالارانه در دانشگاه‌ها شدند. در این مقاله نوشته شده «دانشمندان زن آمریکای لاتین در جامعه‌ای فعالیت می‌کنند که ایدولوژی ماچیسمو در آن عادی‌سازی شده و عمیقاً با فعالیت‌های علمی درهم تنیده است.»
فقدان سیاستگذاری برای مقابله با آزار جنسی در دانشگاه‌ها
بسیاری از دانشگاه‌های آمریکای لاتین فاقد سیاست رسمی برای گزارش، تحقیق و مجازات سوء‌رفتارهای جنسی هستند، یا سیاست‌ها و قوانین موجود خود را به طور دقیق اجرا نمی‌کنند. مدیران دانشگاه‌ها مدت‌هاست که از رفتارهای مشکل‌‌آفرین اعضای هیئت‌علمی مرد که با دانشجویان دخترشان رابطه دارند چشم‌پوشی کرده‌اند. زنانی که در مورد چنین موضوعاتی صحبت می‌کنند اغلب با قضاوت‌های بدبینانه افکار عمومی مواجه می‌شوند. به گفته «جنیفر استینوسکی»، متخصص زنان و زایمان آمریکایی شاغل در دانشگاه سن خوزه در کاستاریکا، شنیدن این جمله درباره چنین زنانی بسیار معمول است: «آره، آن زن‌ها، دیوانه هستند.»
در نبود دستورالعملی مشخص درباره چگونگی برخورد با موارد سو رفتار و آزار جنسی هنگامی که آزاردیدگان برای گزارش آزار و اذیت به مسئولان دانشگاه مراجعه می‌کنند معمولا با بی‌تفاوتی یا سردرگمی مواجه می‌شوند. درسال ۲۰۱۹ یک تیم ۳۵ نفره از خبرنگاران پایگاه خبری دیستینتاس لتیتودز[3] ۱۰۰ دانشگاه را در ۱۶ کشور آمریکای لاتین بررسی کردند. بر اساس نتایج این بررسی ۶۰ درصد افراد از نبود خط مشی برای بررسی آزار جنسی شکایت دارند.
نتایج پژوهش دیستینتاس لتیتودز نشان داد تقریبا در همه این دانشگاه‌ها حتی یک قانون رسمی با ضمانت اجرایی وجود ندارد. در روند اجرای قوانین موجود مشکلات بسیاری از جمله بی‌توجهی به جزئیات، ابهام در بخش‌ها و موارد مختلف و بی‌توجهی به محرمانه‌ماندن هویت شاکی وجود دارد. اگرچه برخی زنان برای پیگیری موارد ازار جنسی به مسئولان دانشگاه مراجعه می‌کنند اما در اغلب موارد به دلیل ضعف در اجرای قوانین از ادامه شکایت منصرف می‌شوند.
دانشجویان تورس را اخراج کردند
شاکیان تورس و دیگر دانشجویان معترض به آزار جنسی در دانشگاه لوس آندس نگران بودند دانشگاه از ادامه پیگیری این پرونده سر باز زند. به همین دلیل در مارس ۲۰۱۹ دست به اعتراضات عمومی زدند و پویشی گسترده راه انداختند. کاربران در شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده ویدئویی را پخش کردند که در آن دانشجویی با صدای بلند بیانیه‌ای را از طرف یک زن می‌خواند که مدعی بود تورس او را آزار داده است. نزدیک به ۳۰۰ نفر از فارغ‌التحصیلان دانشکده زیست‌شناسی در نامه‌ای خطاب به مسئولان دانشگاه خواستار شفاف‌سازی پیرامون روند تحقیقات درباره پرونده تورس شدند.
در میانه این جنجال عمومی و اعتراضات گسترده دانشجویی رئیس دانشگاه لوس آندس تغییر کرد. «گاریویا اوریبه»، رئیس جدید لوس آندس، در ژوئیه سال ۲۰۱۹ و در ابتدای آغاز ریاستش بر این دانشگاه اعلام کرد برای دستیابی سریع به نتیجه‌ای عادلانه درباره این مسئله خواهد کوشید. او به دنشجویان وعده داد که مشکلات بوروکراتیک رسیدگی به پرونده تورس را برطرف خواهد کرد. در نهایت در ابتدای فوریه ۲۰۲۰ اعتراضات دانشجویان لوس آندس منجر به اخراج تورس از این دانشگاه شد.
اعتراضات دانشجویان شیلیایی به آزار جنسی
در سال ۲۰۱۷ دانشگاه اوسترال شیلی بعد از شکایت‌های مطرح شده علیه «الخاندرو یانس کارکامو»، یکی از استادان برجسته این دانشگاه، کوشید تا دستورالعملی را درباره سوء رفتار جنسی استادان تدوین کند. کارکامو متهم به آزار جنسی یکی از مدیران زن و یکی از دانشجویان زن شده بود. در آوریل ۲۰۱۸، بعد از انجام تحقیقات، دانشگاه او را از تدریس به مدت ۲ سال تعلیق کرد ولی اجازه داد به تحقیقاتش در در دانشگاه ادامه دهد. در سراسر شیلی افرادی که اقدامات دانشگاه اوسترال را ناکافی میدانستند دست به اعتراض زدند. استادان و دانشجویان معترض دانشگاه اوسترال شیلی در یکی از ساختمان‌های دانشگاه اعتصاب کردند. در پی این اعتراضات دانشگاه کورکامو را اخراج کرد. با این حال دادگاه او را مجدداً به دانشگاه بازگرداند.
در سپتامبر ۲۰۱۸ یانیس کارکامو علی‌رغم درخواست رئیس دانشگاه برای دوری او از دانشگاه برای شرکت در یک رویداد در دانشگاه حضور پیدا کرد. «اولگا باربوسا»، یکی از استادان جوان دانشگاه اوسترال، با احترام از کارکامو درخواست کرد از دانشگاه خارج شود. با انتشار تصویری از رویارویی باربوسا و کارکامو در شبکه‌های اجتماعی بار دیگر توجه دانشجویان دانشگاه اوسترال به آزار جنسی و پرونده کارکامو جلب شد. باربوسا، دبیر فعلی منطقه جنوبی وزارت علوم شیلی، به نمادی برای جنبش مقابله با آزار جنسی در شیلی تبدیل شد.
آزار جنسی در دانشگاه‌های کلمبیا در آینه آمار
براساس گزارش سازمان ملل درسال ۲۰۱۷، کشورهای آمریکای لاتین از جمله کشورهایی با بالاترین نرخ‌های خشونت علیه زنان هستند. بزرگترین پیمایشی که تاکنون پیرامون آزار جنسی در دانشگاه‌های این قاره انجام شده، پیمایشی در دانشگاه ملی کلمبیا است. در این پیمایش که در سال ۲۰۱۶ انجام شده، هزار و ۶۰۲ نفر از زنان دانشجو شرکت کردند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان مواردی از آزار جنسی را در خوابگاه یا حین انجام فعالیت‌های مربوط به دانشگاه تجربه کرده‌اند. از این تعداد تنها ۶۰ زن یعنی ۳.۷ درصد از شرکت‌کنندگان آزار جنسی را گزارش کرده‌اند. همچنین به ۱۰۵ نفر از دانشجویان یعنی حدود ۶.۵ درصد تجاوز جنسی شده که به ۳۳ نفر از آنان بیش از یک بار تجاوز شده است.
در سال ۲۰۱۷ دفتر دادستان کل کلمبیا اعلام کرد در ۹ سال اخیر ده هزار و ۸۳۰ مورد از شکایت دانشجویان از آزار جنسی در دانشگاه ثبت شده است. پیمایشی که سال‌ها پیش در دانشگاه آنتیوکیا در کلمبیا انجام شده نشان می‌دهد از هر چهار دانشجو یک دانشجو کسی را می‌شناسد که تجربه خشونت جنسی داشته است. در دانشگاه کالداس در کلمبیا تنها در طول یک سال ۸۴ مورد آزار جنسی گزارش شده است. پژوهشی در دانشگاه مانیزالس نیز نشان می‌دهد تنها ۷ درصد از دانشجویان آزار جنسی را گزارش می‌کنند. همچنین بر اساس نتایج این پژوهش دانشگاه تنها ۳۳ درصد از موارد گزارش شده را پیگیری می‌کند.
آنها روزی سقوط خواهند کرد
در هشت مارس ۲۰۲۰ دانشجویان دانشگاه اکسترنادوی کلمبیا تجمعی در اعتراض به آزار جنسی و خشونت خانگی برگزار کردند. در این تجمع پانزده زن به جای پیراهن بدنشان را با نوشته‌هایی اعتراضی پوشاندند. آنها روایات هم‌کلاسی‌های زنشان درباره آزار جنسی و خشونت خانگی را با صدای بلند خواندند. این روایات چنان تکان‌دهنده بود که اغلب رهگذران هنگام شنیدن به گریه می‌افتادند: «من از دیدن اینکه همکلاسی‌هایم به اجبار در کنار متجاوزان و آزارگران هستند ناراحتم. من از این که آنها نمی‌توانند با آرامش در محوطه دانشگاه قدم بزنند یا حتی وارد کلاس شوند ناراحتم. من ناراحتم از اینکه که ما بازخواست می‌شویم اما تجاوزگران آزادانه در دانشگاه رفت‌و‌آمد می‌کنند. من خسته‌ام از اینکه دوستانم خود را سرزنش می‌کنند زیرا به آنان تجاوز شده است. نمی‌توانم تحمل کنم مردانی که زندگی‌هایی را نابود کرده‌اند با آرامش در دانشگاه رفت وآمد کنند. من خسته‌ام از کسانی که بدون توجه به آنچه آزارگران کرده‌اند به آنها شانس دوباره می‌دهند. سرانجام آنها روزی سقوط خواهند کرد.»
«لورا لینارز»، یکی از این زنان معترض، به بوگوتا پست[4] گفته است: «من فکر می‌کنم بسیاری از دختران اینجا را ترک می‌کنند بدون اینکه شهامت گفتن حقیقت را پیدا کنند، زیرا می‌ترسند کسی در آینده آنها را حمایت نکند. بنابراین من تصمیم گرفتم که بخشی از این حرکت باشم چون احساس می‌کنم می‌توانم به آزاردیدگان بگویم: ‘سلام، اگر به چیزی احتیاج دارید ما با شما هستیم، می‌خواهیم به شما گوش دهیم و از هر راه ممکن از شما پشتیبانی خواهیم کرد’.»
آمریکای لاتین در مسیر تغییر
کش‌وقوس‌های فراون در رسیدگی به پرونده تورس نشان می‌دهد دانشگاه‌های آمریکای لاتین راهی طولانی برای حل مسئله آزار و اذیت جنسی در پیش دارند. زیما برنال اعتقاد دارد افزایش آموزش‌ها و آگاهی‌بخشی درباره آزار جنسی گامی ضروری برای دانشگاه‌ها است. او به یاد می‌آورد تا پیش از ترک کلمبیا به مقصد آمریکا متوجه رفتارهای نامناسبی نشده بود که سال‌ها در آمریکای لاتین عادی تلقی می‌شد. او با گروهی از دانشجویان زن در اکوادور صحبت کرده بود که دانشگاه خود را عاری از آزار جنسی توصیف می‌کردند. پس از آن برنال شروع به پرسیدن سؤال‌های خاصی در مورد رفتار استادان با دانشجویان زن کرد: «آیا استادان با دانشجویان زن قرار ملاقات می‌گذارند؟ آیا استادان اظهار نظرهای جنسیت‌زده می‌کنند؟» پاسخ دختران دانشجو به این پرسش‌های برنال مثبت بود. با این حال آنها چنین رفتارهایی را عادی تلقی می‌کردند.
با این همه به نظر برنال نشانه‌هایی از بهبود وضعیت در دانشگاه‌های آمریکای لاتین به چشم می‌خورد. جنبش‌های اعتراضی گسترده در کلمبیا، شیلی، مکزیک، آرژانتین و دیگر کشورهای آمریکای لاتین یکی از این نشانه‌ها است. در سطح سیاستگذاری نیز تغییرات مثبتی رخ داده است. به عنوان مثال از زمان آغاز سیاستگذاری در راستای مقابله با آزار جنسی در دانشگاه مستقل ملی مکزیک در سال ۲۰۱۶ تا کنون بیش از ۱۲۰۰ شکایت در این دانشگاه ثبت شده است. اعتراضات و تحصن‌های دانشجویان دانشگاه مستقل ملی مکزیک در نهایت منجر به محکومیت و مجازات صد نفر به جرم آزار جنسی شد.
در سال‌های اخیر کارزارهای متعدد در سراسر آمریکای لاتین توانستند توجه افکار عمومی را به آزار جنسی زنان در فضاهای عمومی جلب کنند. این اعتراضات علاوه بر افزایش آگاهی عمومی به موفقیت‌هایی در سطح قانون‌گذاری دست یافتند. به عنوان مثال در آگوست سال ۲۰۱۹، مجلس سنای شیلی، لایحه مقابله با آزار جنسی در دانشگاه‌ها را تایید کرد. این لایحه موسسات آموزش عالی دولتی را موظف می‌کند تا پروتکل‌های دقیقی را برای برخورد با آزار جنسی تدوین کنند. این لایحه اکنون در انتظار رای‌گیری در مجلس نمایندگان است. شورای ملی تحقیقات علمی و فنی آرژانتین نیز در تلاش است به شیوه‌ای مشابه در مراکز تحقیقاتی خود برای مقابله با آزار جنسی سیاستگذاری کند.
منابع:
https://www.latinamerica.undp.org/content/rblac/en/home/library/womens_empowerment/del-compromiso-a-la-accion--politicas-para-erradicar-la-violenci.html
https://www.semana.com/educacion/articulo/estudiantes-victimas-de-violencia-sexual-en-la-universidad-nacional/538015
https://thebogotapost.com/campus-sexual-assault/44074/
[1]واژه اسپانیایی ماچیسمو (Machismo) به معنای روح مردانگی است. ایدئولوژی ماچیسمو مجموعه‌ای از دیدگاه‌های مردسالارانه است که مرد واقعی را ذاتا خشن و سنگدل تصویر می‌کند. اغلب از این واژه برای اشاره به ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی مردسالارانه در کشورهای اسپانیایی‌زبان استفاده می‌شود.
[2] Sience
[3] Distintas Latitudes
[4] thebogotapost
 - Copy 2.jpg&width=72&height=72)
