حمل و نقل عمومی امن برای زنان و دختران به معنی حمل و نقل مطمئن و انعطاف‌پذیر با امکان استفاده آسان است. مسیر زنان در طول روز مسیری مستقیم (مثلا از خانه به محل کار) نیست. چون زنان وظیفه اصلی مراقبت از اعضای خانواده را بر عهده دارند و از سوی دیگر بخشی از نیروی کار رسمی و غیررسمی را تشکیل می‌دهند، حرکت آن‌ها در شهر غیر مستقیم و زیگزاگی است. زنان گاه در طول سفر شهری خود بنا به اهداف گوناگون، به چند مکان و مقصد می‌روند. در نتیجه، جابجایی زنان در شهر در واقع مجموعه‌ای از چند سفر متوالی است. در واقع، زنان فعالیت‌های گوناگون روزانه خود مانند مراقبت از خانه و خانواده یا رفتن به محل کار یا کسب درآمد را با یک‌دیگر ترکیب می‌کنند. زنان در حمل و نقل عمومی گاه باید چند بار پیاده شوند، کرایه بپردازند، یا در ساعات اوج ترافیک رفتوآمد کنند. در مجموع، «زنان در مناطق شهری معمولا سفرهای بیشتر و کوتاه‌تری دارند که در زمان‌های گوناگون و به مکان‌های مختلف انجام می‌شود. این سفرها از لحاظ مالی و زمانی هزینه بیشتری دارند.» در حمل و نقل عمومی امن برای زنان و دختران باید واقعیت این الگوهای سفر را در نظر گرفت.
باید توجه داشت این سفرها در برخی موارد چندان امن نیستند، چرا که بسیاری از زنان برای دسترسی به حمل و نقل عمومی باید از مناطق ناامن عبور کرده یا در این مناطق منتظر بمانند. به‌علاوه، حمل و نقل عمومی در ساعاتی خاص از روز یا در اماکن دورافتاده خیلی مطمئن نیست، زیرا بعضی زنان مجبورند صبح خیلی زود یا شب‌ها دیروقت در شهر رفتوآمد کنند. برای مثال، احتمال سرقت از زنان در ساعات ۶ صبح تا ۱۲ ظهر در شهر بوگوتا در کلمبیا به‌نسبت بیشتر از احتمال سرقت از مردان است. این بازه زمانی بخش مهمی از روز است چرا که مردم معمولا همین ساعات سر کار می‌روند. بیشتر دزدی‌ها در مسیرهای اصلی حمل و نقل عمومی بوگوتا (سیستم حمل و نقل سبک ریلی بوگوتا موسوم به ترنس‌میلنیو) در همین ساعات رخ می‌دهند. در ساعات ۶ بعدازظهر تا ۱۲ شب هم سرقت از زنان بیشتر از افراد دیگر است. این‌ها زنانی هستند که دیروقت از محل کار یا مدرسه خارج می‌شوند و در مسیر خانه هنگام عبور از مناطق متروک و تاریک هدف سارقان قرار می‌گیرند.
زنان روستایی معمولا در طول روز مسافت‌هایی طولانی را به شکل پیاده، با استفاده از وسایل نقلیه غیر موتوری و/یا با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی طی می‌کنند. این جابجایی برای کارهای مختلف از جمع‌آوری هیزم گرفته تا سفر به محلات شهری انجام می‌شود. اما بر اساس گزارش بانک جهانی، «مسیر و زمان‌بندی بیشتر وسایل حمل و نقل عمومی، چه در مناطق شهری و چه در مناطق روستایی، برای رسیدن به محل کار و بیشتر برای مردان طراحی شده و اگر چه زنان برای انجام وظایف چندگانه خود در نقش مادر، تولیدکننده و کارآفرین باید در ساعات خلوت به چندین نقطه سفر کنند، این موضوع در طراحی مسیر و زمان‌بندی حمل و نقل عمومی لحاظ نمی‌شود». بنابراین، مسئولان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی حمل و نقل اولویت را به نیازهای معمول «مردانه» می‌دهند و در بیشتر طرح‌ها و برنامه‌های حمل و نقل و طرح‌های محلی نیاز زنان برای انجام سفرهای چندگانه در نظر گرفته نمی‌شود. از این رو، هر چند ساختار خانوارها در عمل تنوع و پیچیدگی زیادی دارد، اما حمل و نقل عمومی همچنان در خدمت مردان میان‌سال نان‌آور خانوار است که صبح‌ها سر کار می‌روند و بعدازظهر به خانه برمی‌گردند.
در مجموع، دست‌اندرکاران برنامه‌های شهرهای امن برای زنان باید حامی طیف گسترده‌ای از شیوه‌های حمل و نقل باشند که دغدغه‌ها و نیاز به امنیت را در کنار مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی-اقتصادی پوشش می‌دهند. بنابراین، ابتکار عمل‌ها برای گسترش حمل و نقل عمومی امن برای زنان و دختران نباید به بهبود حمل و نقل با وسایل نقلیه موتوری محدود شود. نگه‌داری مناسب از مسیرهای پیاده‌روی، خیابان‌ها، روشنایی مناسب پیاده‌روها، مسیرها و پارکینگ‌های ویژه دوچرخه، و طرح‌های استفاده مشترک از دوچرخه همگی بخشی جدایی‌ناپذیر از روش‌های امن‌سازی شهر برای زنان و دختران و به‌طور کلی بهبود وضعیت زندگی در شهر هستند. سیستم‌های حمل و نقل عمومی، همگام با این تلاش‌ها باید به گونه‌ای طراحی و برنامه‌ریزی شوند که نیازهای خاص زنان را از لحاظ مسیر سفر، زمان استفاده از حمل و نقل عمومی در طول روز، نقاط انتظار، و محل‌های پیاده شدن پوشش دهند.
بنا به دلایل یادشده، در حمل و نقل عمومی امن برای زنان و دختران باید به تجربه‌ها، نقش‌ها، و نیازهای خاص زنان و دختران توجه داشت. برای این که زنان بتوانند از حق جابجایی آزادانه در شهرها برخوردار شوند، در سیستم‌های حمل و نقل عمومی باید به موانع فعلی جابجایی توجه داشت. در این خصوص، نیاز شدیدی به راهبردهای خاص محلی و حساس به جنسیت برای مقابله با سوگیری به نفع نیازهای مردان در مسائلی مثل مسیرهای رفتوآمد و میزان استفاده از هر یک احساس می‌شود. همچنین، در برنامه‌ریزی حمل و نقل عمومی باید به نیازهای خاص جوانان و سالمندان، افراد دارای ناتوانی، و سایر گروه‌های آسیب‌پذیر نیز توجه داشت.
موردکاوی: یافته‌ها و ملاحظات مسئولان برنامه‌ریزی حمل و نقل در اروپای غربی و آمریکای شمالی
|
نمونه‌هایی از راهبردهای جنسیت‌محور در ایجاد حمل و نقل عمومی امن و مبتنی بر جنسیت:
|
برای امن‌سازی حمل و نقل عمومی برای زنان و دختران، سازمان‌های مسئول برنامه‌ریزی باید در تمامی مراحل و سطوح برنامه‌ریزی و طراحی به مساله جنسیت توجه داشته باشند. امن‌سازی حمل و نقل عمومی برای زنان و دختران صرفا به معنی طراحی ابتکار عمل ویژه زنان و دختران نیست (رجوع کنید به نمونه طرح‌های «ویژه زنان» در بخش پیاده‌سازی طرح‌ها). بلکه، دیدگاه جنسیتی باید در همه ابعاد تصمیم‌گیری‌های مربوط به حمل و نقل عمومی در نظر گرفته شود. ادغام جنسیتی (توجه به تفاوت‌های جنسیتی در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری) در این زمینه اهمیت زیادی دارد. حمل و نقل عمومی می‌تواند از طریق عوامل زیر به عاملی در راستای ادغام جنسیتی تبدیل شود:
- فرایندهایی برای تدوین سیاست حساس به جنسیت
- آگاهی‌بخشی و آموزش درباره حمل و نقل و جنسیت کارکنان
- استخدام، آموزش و ترفیع زنان در بخش‌های گوناگون حمل و نقل
- مشارکت کاربران زن و مرد وسایل حمل و نقل از هر سن در روند طراحی، پیاده‌سازی، پایش، و ارزیابی پروژه‌ها
- در نظر گرفتن نیازها و محدودیت‌های جنسیتی در طراحی، پیاده‌سازی و ارزیابی پروژه‌ها
- تدوین خط‌مشی‌های عملیاتی، سیاست‌ها، و راهبردهای سازمانی حساس به جنسیت (راهنمای جنسیت و منابع حمل و نقل)
چرایی اهمیت حمل و نقل عمومی امن برای زنان و دختران
طراحی حمل و نقل عمومی امن بر پایه دیدگاه جنسیتی یکی از مولفه‌های اساسی امن‌سازی شهرها برای زنان و دختران است. اتوبوس، ایستگاه اتوبوس، واگن مترو، سکوی مترو، تاکسی، تراموا، و قطار هم مثل فضاهای عمومی دیگر هستند. تجربه زنان در این فضاها با تجربه مردان متفاوت است. به‌علاوه، در حمل و نقل عمومی فضاهایی وجود دارد که محل بروز هرروزه انواع خشونت جنسیتی علیه زنان، از جمله سوءاستفاده جنسی، آزار جنسی، دستمالی، حرف‌های زننده، تهدید و تجاوز هستند. بنا به دلایل یادشده، امن‌سازی سیستم‌های حمل و نقل عمومی از پیش‌شرط‌های اعمال حق جابجایی آزادانه و حق استفاده و لذت بردن از شهر و فضاهای عمومی آن برای زنان و دختران است. اگر زنان نتوانند هر روز با امنیت و به دور از هر گونه خشونت در شهر سفر کنند، شهر برای زنان و دختران امن نخواهد بود. همه مردم، چه شهری و چه روستایی، در زندگی روزمره، مثلا برای رفتن از خانه به محل کار، اداره‌ها، یا اماکن تفریحی، به جابجایی نیاز دارند. پژوهش بانک جهانی در پرو نشان می‌دهد هر چند امنیت فردی اولویت نخست زنان در بحث استفاده از حمل و نقل عمومی است، اما اولویت نخست برای مردان سرعت است. بر اساس همین پژوهش، «[زنان] برای مقابله [با مشکل نبود امنیت فردی] از روش‌های مختلف استفاده می‌کنند. برای مثال، از سفر در مسیرهای مشخص یا تنها بیرون رفتن در شب خودداری می‌نمایند یا برای دور کردن افراد مزاحم، هنگام سوار شدن در اتوبوس با خود سنجاق برمی‌دارند.»
حمل و نقل عمومی امن از این جهت برای زنان و دختران اهمیت دارد که امکان جابجایی آزادانه و بدون ترس در شهر را برای آن‌ها فراهم می‌کند. اگر اقدامی در این زمینه انجام نشود، زنان مجبور می‌شوند از روش‌های دفاعی دیگر استفاده کنند؛ مثلا پوشیدن لباس «مناسب» هنگام استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، سفر گروهی، خودداری از سوار شدن به واگن‌ها و اتوبوس‌های شلوغ، بی‌توجهی به آزار کلامی و جنسی، اعتراض با صدای بلند برای کمک گرفتن از دیگران، همراه بردن سنجاق و سوزن برای دفاع از خود، ایستادن کنار پنجره یا عقب اتوبوس، تراموا، یا واگن مترو، خودداری از تنها سوار شدن در تاکسی، و خودداری از سوار شدن به وسایل نقلیه‌ای که مسافران دیگرش مرد هستند. این روش‌های دفاعی سختی کار زنان را افزایش داده و حق دسترسی آزادانه به شهر را از آن‌ها سلب می‌کند.
منبع: برزن
