الناز محمدی: «مریم» روز ۱۹ اردیبهشت ۹۶ که برای زایمان به بیمارستان امام خمینی رفت، نمی‌دانست «حق خلوت» یعنی چه. او رفته بود تا دخترش را از راه «طبیعی» به دنیا بیاورد اما در ادامه آنچه مهم نبود، انتخاب بود. او ساعت‌ها پیش از فرارسیدنِ زمان زایمان، در اتاقی کنار دیگر زنانِ زائو خوابید؛ در حالی که فقط یک پرده آنها را از هم جدا می‌ساخت و دیدن و شنیدن صدای بقیه بیماران او را مضطرب.

آن روز سوال‌هایی که از مریم می‌شد و جواب‌هایی که او می‌داد را بقیه هم می‌شنیدند و این باعث می‌شد که او احساس راحتی نکند. رفت‌وآمد رزیدنت‌های متعدد و معاینات آن‌ها هم که قصه خودش را داشت. معاینات بی‌وقفه، هر نیم ساعت یک بار. «آنها بررسی می‌کردند که ببینند چقدر دهانه رحم باز شده و برای این کار باید از واژن من معاینه می‌کردند. این خیلی برایم سخت بود و دوست نداشتم. حس خیلی بدی بود. وقتی دردم شروع شد، یک نفر آمد چک کرد و بعد فریاد زد و هفت‌هشت نفر در حالی که پایین تنه من باز بود آمدند بالای سرم و خب  چهره خودم هم پیدا بود و در آن وضعیت، موقعیت بدی داشتم. بعدش رفتیم اتاق زایمان، دکتر هم آمد اما کاری نمی‌کرد و به جایش حدود چهار یا پنج رزیدنت کارها جلو می‌بردند. آن‌ها در آن اتاق شلوغ، مدام درباره وضعیت من با هم صحبت می‌کردند و خب من از اینکه همه آن حرف‌ها را می‌شنیدند راحت نبودم. حتی یکبار مردی که نمی‌دانم رزیدنت بود یا پرستار آمد بالای سرم و فشارم را ‌گرفت که من از این بابت خیلی احساس بدی داشتم. لباسم از پشت گره می‌خورد اما خیلی باز بود و بدنم را نمایان می‌کرد. احساس می‌کنم دکترها مثل مرده شورند با جسد. اصلا برای آنها مهم نیست. انگار نیازی به ظرافت و رعایت حقوق بیمار ندارند. به این فکر نمی‌کنند که اصلا حریم شخصی یعنی چه؟! برای زنان باردار هم همین است. باز بودن پاها آنقدر عادی است که هرکدام از دانشجوها که رد می‌شوند می‌توانند دست در واژن آن‌ها ببرند.»

«مریم» اما آن روز اعتراضی نکرد. مریم سکوت کرد. مثل همه خواهرها و دوستان و آشنایانش که وقت زایمان در بیمارستان‌های دولتی، فقط درد کشیدند و سکوت کردند. علت این سکوت اما چه بود؟

 

ندانستن

حریم امن بدن زنان و مردان ایرانی در مراکز درمانی، مطب‌ها و بیمارستان‌ها چقدر رعایت می‌شود؟ این سوال تازه‌ای نیست و جوابش برای خیلی از بیمارانی که روز و شبشان را در این مکان‌ها می‌گذرانند، سخت است. شاید آخرین دغدغه رنجوران درد، وقتی خود را با تنی بیمار به مطب‌ها و مراکز درمانی می‌رسانند، حفظ حریم بدنی و روحی‌شان باشد؛ این مهم در میان پاسخ‌های ۳۰ زن با بیماری‌های مختلف که به سوالات «حق ملت» پاسخ داده‌اند پیداست. ۸۰ درصد از زنانی که به صورت اتفاقی و در مکان‌های مختلف درمانی شهر تهران مورد پرسش بودند گفتند نمی‌دانند منظور از رعایت حریم خصوصی توسط پزشک و کادر درمانی چیست و ۲۰ درصد باقی‌مانده، هیچ تعریف دقیقی از آن نداشتند. زنانی که ۶۰ درصدشان، هنگام مراجعه به پزشک متخصص زنان در بیمارستان‌های دولتی، همراه با دو یا سه بیمار دیگر معاینه شده بودند و در حضور آنها موردِ اجبار پاسخ‌گویی در مورد اندام تناسلی، رابطه جنسی و شرایط فیزیکی و جنسی همسرانشان قرار گرفتند. زنانی که ۵۰ درصدشان در بیمارستان‌های دولتی، با زایمان طبیعی فارغ شدند؛ و به یاد دارند که بیش از آنکه پزشکشان را دیده باشند، دانشجوهایی را دیده‌اند که به تکرار، با بردن دست در دهانه رحم، آن‌ها را مورد معاینه قرار داده‌اند.

زنانی که ۶۳ درصدشان در مطب متخصصان زنان با سوالات یا قضاوت‌هایی روبرو شده اند که تجربه خوبی را برایشان رقم نزده و آن‌ها را با حسی زننده به خانه فرستاده است. زنانی که ۴۵ درصدشان گفتند زمان معاینه توسط یک پزشک مرد، بیش از حد لازم بدنشان لمس شده و احساسی مبنی بر غیر‌عادی بودن رفتار پزشک داشته‌اند. زنانی که ۶۲ درصدشان وقتی به پزشک یا کلینیکی برای انجام عمل زیبایی مراجعه کرده‌اند از آنها بی‌اجازه عکاسی صورت گرفته و بعد در صفحه اینستاگرام آن کلینیک یا پزشک آن عکس‌ها منتشر شده است؛ زنانی مثل «زهرا» که می‌گفت به نظرش در مطب پزشکان زیبایی موارد زیادی از نقض حریم خصوصی اتفاق می‌افتد: «چندماه پیش برای تزریق ژل به قسمتی از بینی‌ام به مطب یک پزشک زیبایی رفته بودم و وقتی کار تمام شد با وجود عدم تمایلم، من را ایستاند جلوی یک دیوار و از راست و چپ و همه جا عکس گرفت. تازه در حین کار هم فیلم و عکس گرفته بود. من واقعا راضی نبودم این کار را بکنم ولی چون زیردستش بودم و کارم گیر بود نمی‌توانستم حرکت دیگری انجام دهم. انگار آن رابطه رئیس مرئوسی که بین بیماران و پزشکان وجود دارد، اینجا هم من را گیر انداخت. او قبل از کار عکس بقیه نمونه‌هایش را به من نشان داد. شاید آنها نمی‌خواستند من عکسشان را ببینم. ضمناً با اینکه من اجازه نداده بودم، عکسم را در اینستاگرام قرار داد. من این موضوع را مرتباً در صفحه‌های کلینیک‌های زیبایی می‌بینم که چگونه روی چشمها را سیاه می‌کنند و بقیه جاها را نشان می‌دهند.»

اعضای سازمان نظام پزشکی موظفند به حریم خصوصی بیماران احترام بگذارند. احترام به حریم خصوصی بیماران مستلزم خودداری از همه کارهایی است که بیماران آن را نقض حریم شخصی خود تلقی می‌کنند. به همین منظور اعضای سازمان باید از اقداماتی مانند معاینه بیمار در حضور افراد دیگر، پرسیدن سوالات حساس از بیماران در حضور دیگران به نحوی که موجب شرم بیماران شود و مشاهده یا لمس غیر ضروری بیماران به‌ویژه در مورد غیر همجنس خودداری کنند. (ماده پنجم راهنمای عمومی‌اخلاق حرفه‌ای اعضای سازمان نظام پزشکی)

«از بچگی به ما گفته‌اند که پزشک جایگاه ویژه‌ای دارد، شاید همین باعث می‌شود که خیلی اوقات خودمان را در جایگاه ضعیف‌تر و مستحق لحن یا جملاتی که نباید به ما گفته شود می‌بینیم. ‌جملاتی که احتمالاً اگر آنها را یکی دیگر به ما می‌گفت جواب مناسبش را می‌شنید اما خانم یا آقای دکتر کسی است که ترکیب نیاز و احترام، ما را در مقابلش آسیب پذیر می‌کند.» «فاطمه» یکی از آن ۳۰ زن و البته جزو آن ۲۰ درصدی است که می‌داند حریم خصوصی بیمار یعنی چه. حریمی‌که حتی یک پزشک هم می‌تواند آن را در هم بشکند. او که ۳۰ ساله و متاهل است، شش‌ماه پیش برای یک عفونت ویروسی به پزشک زنان در یک بیمارستان دولتی مراجعه می‌کند و می‌بیند که پزشک جلوی سه نفر دیگر که همزمان در اتاق بودند به او می‌گوید: «اگر نمی‌توانی شریک جنسی‌ات را خوب انتخاب کنی، حداقل زودتر به دکتر مراجعه کن.» او به یاد می‌آورد چندسال پیش را که به دلیل همان عفونت ویروسی به پزشک دیگری مراجعه کرده و او هرچه دلش خواسته بود پشت سر همسرش در حضور دو نفر دیگر گفته بود: «تو چه می‌دانی شوهرت چه کاره است؟» 

فاطمه می‌گوید ضعف او به یکی دیگر از پزشکان زن اجازه داد که هنگام یک بارداری ناخواسته در جواب نجوای آهسته‌اش که «حالا چه کار کنم؟» با پرخاش بگوید: «برو از همانی که این کار را کرده بپرس». فاطمه می‌گوید که او نمی‌خواسته نظر پزشکش را در این باره بپرسد: « اگر هم می‌خواستم جوابم این نبود که روی سرم هوار شد. البته در تمام این سال‌ها فقط پزشکان متخصص زنان نبوده‌اند که احترامم را خدشه‌دار کردند و مرا با بغض بیرون فرستادند، کسان دیگری هم در تکمیل این ماجرا نقش داشتند، از تزریقات‌چی بگیرید که وقتی دید محتویات سِرم زیر پوستم رفته و چیزی نگفته‌ام سرم داد کشید که «مگر گاوی؟» تا پزشک آنکولوژ متخصصی که بعد از پرسیدن گروه خونی‌ام گفت: "می‌دانستی ارتباط جنسی آدم‌هایی مثل تو را بیشتر لاغر می‌کند؟" در حالی که نه صمیمیتی داشتیم و نه من از او برای کاهش وزن کمک خواسته بودم. اگرچه پزشکان شریف زیادی در زندگی‌ام دیده‌ام اما همین تجربیات انگشت‌شمار کاری کرده‌اند که تنها ماندن با پزشک مرد و حتی زن برایم تجربه‌ای استرس‌ آور شده و برای گفتن از مشکلاتم حتی در برابر روانشناس هم احساس آرامش و امنیت کامل ندارم.» دلیل چنین رفتاری که در بین تعداد زیادی از متخصصان زنان دیده می‌شود اما چه می‌تواند باشد؟

 

غرور

فعالان حقوق زنان که تعدادی کمی‌از آنها در مراکز درمانی پیرامون حوزه حریم خصوصی زنان کار کرده‌اند، می‌گویند پرسشنامه‌هایی که درباره نوع برخورد پزشک زنان با بیماران زن دریافت کرده‌اند حاکی از آن‌اند که مهمترین دلیل نقض حریم خصوصی به ویژه در حوزه اطلاعات، نگاه از بالا به پایین این پزشکان است. موضوعی که البته بیشتر این پزشکان قبولش ندارند و به همین دلیل هم بود که از میان شش پزشک زنانی که «حق ملت» از آنها درخواست مصاحبه کرد، فقط یک نفر جواب مساعد داد. «نوشین جعفری»، او که ۲۰ سالی می‌شود تخصصش را در رشته زنان، زایمان و نازایی گرفته است می‌گوید که نباید این داستان را در بخش خصوصی و دولتی یکی کرد: «در بخش خصوصی داستان فرق می‌کند. در این بخش مشتری مداری قوی‌تر است. در شهرهای بزرگ هم وضعیت بیمارستان‌ها بهتر شده و یک سری استانداردها را برای مریض دیدن در نظر گرفته‌اند که قرار شده از این پس رعایت شود.»

آن‌طور که این متخصص زنان می‌گوید در بیمارستان‌های دولتی به دلیل یک سری مسائل مثل کمبود فضا و ... این موضوع به ارث رسیده؛ در فضاهای کوچک قبلی این مسائل رعایت نمی‌شد و لذا بعدها هم که فضا بزرگ‌تر گشت رعایت نشده باقی ماند و پیش می‌آید که گاه به دلیل کمبود فضا، وقت کم و تعداد زیاد بیمار، چند بیمار را با هم معاینه کنند؛ طوری که بیماران حس می‌کنند حریم خصوصی‌شان نقض شده است. به گفته جعفری،  وزارت بهداشت یک سری استانداردها را برای ویزیت بیماران در نظر گرفته ولی این موضوع خیلی وقت‌ها رعایت نمی‌شود. او به یاد نمی‌آورد که در زمان دانشگاه و بعد از آن، آموزش خاصی درباره حریم خصوصی به ویژه حریم زنان دیده باشد: «حداقل در زمانی که ما فارغ‌التحصیل شدیم این موضوع نبوده، من نشنیدم پزشکان جوان هم در اینباره آموزشی دیده باشند. نوع برخورد پزشکان برمی‌گردد به شخصیت افراد. دیدگاه پزشک در این باره خیلی مهم است که درباره بیمارانش چطور فکر می‌کند. به نظر من اگر هم این اتفاق می‌افتد به دلیل نگاه از بالا به پایین این پزشکان است.

موضوع اما فقط به مطب پزشک متخصص زنان محدود نمی‌شود. در میان ۳۰ زنی که برای تهیه این گزارش با آنها صحبت شده، کسانی هم بودند که می‌گفتند در مطب مردان پزشک متخصص زنان از نوع برخورد آنها آسیب دیده‌اند. «نوریه» ۵۰ ساله، یکی از این زنان است. او به یاد می‌آورد چندسال پیش را که ابتدا به یک دکتر داخلی مراجعه کرده بود و داستانش این‌طور آغاز می‌شود که: «او در آزمایش‌هایی که برایم تجویز کرد سونوگرافی رحم هم نوشت. جواب سونوگرافی که آمد مشخص شد توده‌ای در رحم‌ من است و یکی از دوستانم که پرستار است دکتر متخصص زنانی را به من معرفی کرد که مرد است و گفت او معاینه نمی‌کند، فقط وقت عمل می‌دهد. من در عمرم دکتر زنان مرد نرفته بودم و وقتی آنجا رفتم دکتر لباس‌هایت را دربیاور معاینه‌ات کنم و وقتی گفتم که من شنیده بودم نیازی به معاینه نیست، او گفت یعنی چه، مگر می‌شود؟ و بعد عصبانی شد و در را باز کرد و جلوی همه بیماران در مطب گفت برو بیرون، پول ویزیت این خانم را بدهید برود. من هم پول را گرفتم و رفتم. این تجربه هیچ وقت از یادم نمی‌رود. هنوز هم نمی‌دانم آیا من حق داشتم که مخالفتم را با معاینه توسط یک مرد اعلام کنم یا نه، ولی آن لحظه واقعا دلم نمی‌خواست این اتفاق بیفتد.»

لازم است معاینات حساس بیمار غیر همجنس تا جایی که امکان دارد  با جلب رضایت بیمار در حضور پرسنل همجنس یا همراه بیمار انجام شود. در صورتی که انجام این معاینه توسط همکار هم جنس از لحاظ علمی‌و عملی مقدور باشد و  مشکلی برای بیمار ایجاد نکند، می‌توان نسبت به آن اقدام و نتیجه معاینه را دریافت  کرد. (ماده هشتم راهنمای عمومی‌ اخلاق حرفه‌ای اعضای سازمان نظام پزشکی)

۳۲ درصد زنانی که در نظرسنجی «حق ملت» درباره حریم خصوصی و مصادیق نقض آن شرکت کردند، گفتند که بارها شده زمان مراجعه به مراکز درمانی یا بستری در بیمارستانی، خلاف میلشان توسط یک یا چند مرد پرستاری شده‌اند؛ هرچند آنها می‌گویند به دلیل زیاد بودن تعداد پرستاران زن، شانس آنها برای داشتن پرستار همجنس خیلی بیشتر از همسرانشان موقع بستری شدن در بیمارستان است.

چندسال از پیروزی انقلاب نمی‌گذشت که آیات عظام و بعد شخص امام خمینی (ره) با نوشتن آیین نامه‌ای توسط وزارت بهداشت موافقت کردند که بعدها به آیین نامه انطباق معروف شد. آیین نامه‌ای که بر اساس آن در بیمارستانها و مراکز درمانی، باید پرستاران مرد از بیماران مرد پرستاری می‌کردند و پرستاران زن از بیماران زن. بعد از ابلاغ این آیین نامه، ظرفیت پذیرش دانشجویان پرستاری در دانشگاهها پنجاه پنجاه شد تا پرستاران مرد از مردان و پرستاران زن از بیماران زن نگهداری کنند. بعدها اما ماجرا عکس آنچه شد که بود. در حال حاضر در ترکیب جنسیتی جامعه پرستاری کشور و بر اساس ترکیب جنسیتی اعضای سازمان پرستاری، ۷۰ تا ۷۲ درصد زنند و ۳۰ درصد مرد و بنابراین نگهداری پرستاران از زنان و مردان از بیماران مرد منتفی شده است؛ موضوعی که به گفته  محمد شریفی مقدم دبیرکل‌ خانه پرستاری ایران و عضو هیئت عالی انتظامی‌سازمان نظام پزشکی به دلایل مختلف اتفاق افتاده است: «این اتفاق به دلایلی مانند کم بودن حقوق این شغل اتفاق افتاده و مردان کمتری برای کار در این شغل تمایل دارند ولی به هرحال بیمار چه گناهی کرده است؟ اگر بیماری مرد است و به هر دلیلی دوست ندارد پرستار زن داشته باشد، این شانس که پرستار مرد داشته باشد خیلی کم است. این در حالی است که در کشورهای اروپایی کاملا به عقاید بیماران احترام می‌گذارند، حتی بیماران می‌توانند گاهی جنسیت پزشک خودشان را هم انتخاب کنند. در ایران این حق مانند سایر حقوق بیماران ضایع می‌شود. در حال حاضر، در بخش زنان، هیچ پرستار مردی وجود ندارد ولی در بعضی بخشها مانند آی سی یو هم پرستار مرد هست هم زن و خب به بیماران حق انتخاب داده نمی‌شود. در کل ۳۰ تا ۴۰ درصد پرستاری بیماران مرد، توسط پرستاران زن انجام می‌شود.»

مجموعه این عوامل است که باعث شده، بخش پرستاری بیماران، یکی از بخشهایی باشد که حریم خصوصی بیماران در آن نقض می‌شود این در حالی است که وضعیت دیگر کشورها با ایرات متفاوت است؛ مثلا در کشورهای اروپایی مانند سوئد، هلند یا فرانسه، نسبت پرستاران به بیماران، حدود ۱۰ نفر به ازای هر هزار نفر جمعیت است، در کشورهای همسایه مثل آذربایجان و ارمنستان شش نفر به ازای هر هزار نفر و در ایران ۱۰۵ نفر به ازای هر هزار نفر جمعیت است و این یعنی وضعیتی مشابه کشورهای توسعه نیافته. در همین شرایط هم است که به دلیل کمبود پرستار، احتمال نقض دیگر حقوق بیماران بیشتر است و شاید باز هم به همین دلیل باشد که نقض حریم خصوصی توسط پرستاران چندان به چشم نیاید.

شریفی مقدم که سالها در بیمارستانهای دولتی و خصوصی، پرستار بوده است می‌گوید همه این موارد در حالی است که بیماران و مردم ایران از بسیاری از حقوقشان در حوزه پزشکی و پرستاری آگاهی ندارند: «من هم در بخش خصوصی و هم دولتی پرستار بوده ام و موارد زیادی از نقض حریم خصوصی دیده ام و از نظرم علتش پرستاران نیستند، علتش سیستم است. مثلا وقتی یک بیمار به دلیل یک اشتباه پرستاری فوت می‌کند یا آسیب می‌بیند، می‌گویند خدا رحمت کند و تمام می‌شود و می‌رود. در آمریکا ساعت کار پرستاری را از ۷ ساعت به دو ساعت اضافه کردند و بعد دیدند در گروهی که ۹ ساعت کار کردند، ۱۴ درصد خطایشان بیشتر شد؛ آن هم کجا؟ آمریکا که پرستار ماهی مثلا پنج هزار دلار می‌گیرد و اصلا دغدغه رفاه و معیشت ندارد و فقط هم یک شیفت کار می‌کند. پس وقتی پرستاران ما حقوقشان پایین است و چند شیفت کار می‌کنند، درصد خطایشان هم خیلی بالاتر می‌رود. وقتی جان بیمار در خطر است، اولویت حفظ جان دارد و ممکن است هم از نظر او و هم از نظر کادر پزشکی، حریم خصوصی اش در اولویتهای بعدی باشد.» او یک خاطره جالب هم دارد: «یادم می‌آید چندسال پیش، یک پرستار از آمریکا به خانه پرستار ایمیل زده و گفته بود من یک مریض شیعه دارم. نوشته بود چون عربها برای درمان به آمریکا می‌آیند و من از آداب سنی‌ها باخبرم ولی نمی‌دانم در برخورد با شیعه‌ها چه آدابی باید رعایت شود و تفاوت سنی‌ها و شیعه‌ها چیست؟ ببینید که چقدر این مسائل برای آنها مهم است اما در ایران اینطور نیست. به اعتقادات بیماران توجهی نمی‌شود. من هم دفاع نمی‌کنم، خیلی از حقوق بیماران در حریم خصوصی شان رعایت نمی‌شود.»

در نتیجه پژوهشی که توسط طیبه حسن طهرانی و همکارانش و با روش تحلیل محتوای کیفی بر روی ۲۸ بیمار بستری در بخشهای داخلی و جراحی بیمارستانهای دولتی شهر تهران در سال ۹۵ انجام شده، آمده است که اغلب بیماران از رعایت نشدن قلمرو وفضای شخصی خود ناراضی بودند و می‌گفتند که پرسنل بدون در زدن وارد اتاق آنها شده و شلوغی اتاق به وسیله ملاقاتی‌ها فضای شخصی آنها را به هم زده و از اشتراک وسایل مثل یخچال ابراز ناراحتی میکردند. در قسمت یافته‌ها و نتایج این پژوهش آمده است: «تجزیه و تحلیل حاصل از تجربیات بیماران بستری در زمینه درک آنها از احترام به حریم خصوصی در بیمارستان منجر به استخراج پنج طبقه و ۱۸ زیر طبقه شد. طبقات اصلی حریم خصوصی شامل پویایی حریم خصوصی، حریم خصوصی فیزیکی، حریم خصوصی اطلاعاتی، حریم خصوصی روانی - اجتماعی و حریم خصوصی معنوی - مذهبی بود. یافته‌های مطالعه نشان داد که حریم خصوصی از دید بیماران بستری دارای ابعاد گوناگونی است و در مراقبت باید به همه ابعاد آن توجه داشت. با توجه به یافته‌های حاصل از این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت، زمینه‌های حفظ رعایت حریم خصوصی با توجه به دیدگاه بیماران در نظام مراقبتهای بهداشتی فراهم شود.» بر اساس پژوهش دیگری  با عنوان «دیدگاه بیماران نسبت به حفظ حریم خصوصی توسط کادر درمان بیمارستان شهید بهشتی قم» در سال ۹۴ انجام و در نشریه پرستاری ایران چاپ شده هم آمارهای جالبی به دست آمده است. این مطالعه مقطعی بر روی ۴۶۲ بیماری بستری در بیمارستان شهید بهشتی قم و با نمونه گیری به روش در دسترس انجام شده و نتیجش نشان می‌دهد حفظ حریم خصوصی بیماران در  ۱۹۰۳ درصد موارد نامطلوب، در  ۴۸۰۸ درصد موارد متوسط و در ۳۲.۵ درصد به صورت مطلوب رعایت شده است.

 و دیگر چه مواردی می‌تواند از انواع نقض حریم خصوصی در مراکز درمانی، آن هم توسط پرستاران باشد؟

 

افشای اطلاعات

بر اساس ماده یک فصل راز‌داری و حریم خصوصی از راهنمای عمومی‌اخلاق حرفه‌ای اعضای سازمان نظام پزشکی؛ این اعضا موظفند به حق بیمار مبنی بر محرمانه بودن تمام اطلاعاتش احترام بگذارند. این حقوق شامل اطلاعات حساس و غیر حساسی می‌شود که به هر شکل در مراحل مختلف تشخیصی و درمانی جمع‌آوری می‌شوند یا به هر ترتیب در اختیار تیم درمانی قرار می‌گیرند و ارائه آنها به افرادی به جز شخص بیمار یا افرادی که از طرف او اجازه داشته باشند، ممنوع است.

از طرف دیگر، در ماده چهار منشور حقوق بیمار که در سال ۸۸ ابلاغ شده است، آمده که رعایت اصل رازداری راجع به کلیه اطلاعات مربوط به بیمار الزامی‌است؛ مگر در مواردی که قانون آن را استثنا کرده باشد: «در کلیه مراحل مراقبت اعم از تشخیصی و درمانی باید به حریم خصوصی بیمار احترام گذاشته شود. ضروری است به این منظور کلیه امکانات لازم جهت تضمین حریم خصوصی بیمار فراهم شود. فقط بیمار و گروه درمانی مجاز از طرف بیمار و افرادی که به حکم قانون مجاز تلقی می‌شوند می‌توانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند. بیمار حق دارد در مراحل تشخیصی از جمله معاینات، فرد معتمد خود را همراه داشته باشد. همراهی یکی از والدین کودک در تمام مراحل درمان حق کودک است، مگر اینکه این امر برخلاف ضرورت‌های پزشکی باشد.»

گرفتن اطلاعات از بیماران، معمولاً توسط پرستاران یا سرپرستار در بیمارستان‌ها انجام می‌شود و به همین دلیل هم است که توصیه‌های جداگانه‌ای برای پرستاران در این باره وجود دارد. تعدادی از زنانی که در نظرسنجی «حق ملت» شرکت کردند می‌گویند که می‌دانستند فاش کردن اسرار در بیمارستانها جرم است اما با این حال آنها دیده‌اند که پزشک یا پرستار، آن اطلاعات را در اختیار پدر، مادر، همسر و فرزندشان گذاشته است و این باب میلشان نبوده است. «بهاره»، یکی از ۳۰ زن پاسخ دهنده به سوالات ما، به بیمارستان میلاد آمده بود تا برای عمل کیسه صفرا، نوبت عمل بگیرد و درباره نقض حریم اطلاعاتی‌اش حرف‌ها داشت: «زمانی که رفتیم داخل درمانگاه که ویزیت بشویم یک میز گذاشتند و سه پزشک با سه مریض همزمان صحبت می‌کردند و شرح حال می‌گرفتند. ما همه بغل دست هم می‌نشستیم و هرکس بیماری خودش را می‌گفت. پیش آمد که مثلا یک مریض آقا داشت درد خودش را می‌گفت و یک مریض خانم هم درد خودش را. کاش حداقل کاری کنند سه تا خانم یا سه تا آقا بروند پیش سه تا دکتر نه اینکه خانم و آقا کنار هم همزمان شرح حال بدهند. اینکه ما همه اطلاعات شخصی‌مان را می‌شنیدیم جالب نبود.»

کسانی مانند محمد شریفی مقدم، دبیرکل‌ خانه پرستاری ایران معتقد هستند که در زمان درمان یک بیمار، بدن فرد مطرح است و وقتی پزشک، بیماری را معاینه می‌کند باید اطلاعات حریم بدن او را نگه دارد: «در بخش پرستاری هم سوالاتی را با صدای بلند از بیمار می‌پرسند به نحوی که مورد داشته ایم بیمار نسبت به این موضوع اعتراض کرده است. به هرحال ممکن است که این موارد به دلیل تکرار برای پرستار عادی باشد اما برای یک بیمار غیرعادی است و می‌دانیم که در خیلی موارد رعایت می‌شود و در خیلی موارد نه.»

هر بیمار حق دارد در صورت ادعای نقض حقوق خود که موضوع این منشور است، بدون اختلال در کیفیت دریافت خدمات سلامت به مقامات ذی صلاح شکایت کند. بیماران حق دارند از نحوه رسیدگی و نتایج شکایات خود آگاه شوند. خسارت ناشی از خطای ارائه کنندگان خدمات سلامت باید پس از رسیدگی و اثبات، مطابق مقررات در کوتاه ترین زمان ممکن جبران شود. (ماده پنجم منشور حقوق بیمار)

«مردم خجالت می‌کشند شکایت کنند.» این خلاصه حرف مسئولانی است که یا در کمیته انتظامی‌ یا در کمیته اخلاقی سازمان نظام پزشکی فعالیت می‌کنند؛ محمد عضو هیئت عالی انتظامی‌سازمان نظام پزشکی و احسان شمسی کوشکی، مدیر اخلاق پزشکی سازمان نظام پزشکی جزو این افرادند. آنها می‌گویند هرچند معمولاً اینطور جا افتاده که مسئولان سازمان نظام پزشکی چندان خوش ندارند که مردم از پزشکان شکایت کنند اما این مانعی برای حق شکایت مردم نیست و موضوعی که مانع بیماران برای پیگیری شکایت از نقض حریم خصوصی شان توسط کادر پزشکی و پرستاری می‌شود: «ترس آبرو» است. شریفی مقدم در این باره می‌گوید که در ایران روش گزارش دهی کلا دچار مشکل است. به خصوص در موارد اخلاقی و نقض حریم خصوصی: «مثلا موردی بوده که پزشکی بیمار را آزار داده است و بیمار آن مورد را به کادر بیمارستان گفته ولی پیگیری نکرده است چون در فرهنگ ما آزاردیده به دلیل آبروی خودش و ملاحظات دیگر، موضوع را پیگیری نمی‌کند اما خب موارد نادری هم بوده که به دلیل پیگیری بیمار، آن پزشک اخراج شده است. البته در ۳۵ سال کاری من یک مورد اینطوری دیده‌ام. این در حالی است که در سیستم پزشکی ژاپن همه، خطاهای حرفه ای پزشکی و پیراپزشکی را گزارش می‌دهند و اولین اتفاق پس از گزارش این است که تیم بررسی کننده به دنبال خطای پزشک یا پرستار می‌رود، اول سراغ خود این افراد می‌روند؛ مثلا آیا مشکل خانوادگی داشته، بچه‌اش مریض بوده و ... .» در ایران اما کار، برعکس است: «اولین کاری که می‌شود، این است که بلافاصله بخش آن پزشک یا پرستار را عوض می‌کنند و رویه طوری نیست که از طرف خودِ کادر پزشکی، به صورت داوطلبانه این خطاها گزارش شود. این گروه‌های خدوم ترجیح می‌دهند به دلیل برخوردهایی که دیده‌اند خطا گزارش نشود. به هرحال اگر بیماری از نظر نقض حریم خصوصی یا افشای اسرار خسارت دید و پیگیری کرد، این موضوع در نظام پزشکی و هیئت‌های مختلف آن بررسی می‌شود. اول هیئت بدوی متشکل از پرستاران و پزشکان موضوع را بررسی می‌کنند و بعد می‌رود در هیئت استان و در صورت ثابت شدن برخورد انتظامی‌ می‌شود، از درج در پرونده تا آخرین سقف برخورد انتظامی‌که انفصال از خدمت است. اگر هم مورد، منافی عفت باشد موضوع در دادسرا بررسی می‌شود و در صلاحیت نظام پزشکی نیست.»

از سال ۱۳۴۸ که آیین‌نامه انتظامی‌سازمان نظام پزشکی تصویب شد سال‌ها می‌گذرد و مسئولان وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی می‌گویند از سال ۸۸ که منشور حقوق بیمار تدوین شده، حق بیماران برای پیگیری شکایتهایشان از کادر پزشکی بیشتر محفوظ است. احسان شمسی کوشکی، مدیر اخلاق پزشکی سازمان نظام پزشکی یکی از افرادی است که معتقد است با وجود محفوظ ماندن این حق، موارد شکایتِ مربوط به اخلاق پزشکی محدود است چون مردم این طور شکایات را معمولا پیگیری نمی‌کنند. از نظر او دیگر وقت آن است که بیماران و به ویژه بیماران زن که امکان نقض شدن حریم خصوصی شان بیشتر است، با این حریم آشنا شوند و پس از اتفاق‌های احتمالی، در مرحله اول با پزشکشان صحبت کنند و به او بگویند از رفتار یا گفتارش ناراحت شده‌اند یا اینکه او حق نداشته چند بیمار را با هم ببیند: «باید به او بگویند که با این کار حریم خصوصی ما نقض می‌شود و ما را به صورت فردی ویزیت کنید.»

 

منبع: نشریه حق ملت