زنان دیگر ساکت نمی‌مانند. این شاید بزرگ‌ترین و مهم‌ترین دستاورد انجمن‌های خصوصی است که از جان و دل برای حقوق زنان در سال‌های اخیر جنگیده‌اند؛ داوطلبانه، بدون آنکه ریالی از جایی دریافت کنند. آنها انگار که زبانی برای بیان درد مشترک همه زنان شده‌اند. «دیده‌بان آزار» و «کارزار منع خشونت خانوادگی» از موفق‌ترین انجمن‌های غیردولتی و فعال در حوزه زنان هستند. هرکدام دغدغه‌های خود را دارند، با موانع مختلفی مواجه بوده‌اند و دستاوردهای خودشان را داشته‌اند. فصل مشترک همه آنها شکستن سکوت زنان است؛ زنانی که بارها و بارها مورد خشونت‌های مختلف کلامی، جنسی و... قرار گرفته‌اند و حالا می‌توانند تجربه‌های خود را با شکستن کلیشه‌های جنسیتی و کنار گذاشتن مفاهیمی مانند شرم و حیا با همدیگر به اشتراک بگذارند.
خشونت علیه زنان به ایران خلاصه نمی‌شود و آمارها در سراسر جهان این حقیقت تلخ را به رخ جوامع می‌کشد. اطلاعات سازمان ملل متحد برای برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان، نشان می‌دهد که تقریبا از هر ۱۰ زن ۴ زن از سمت شریک زندگی خود مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته‌اند. ۳۷ درصد زنان جهان عرب در طول زندگی خود خشونت جنسی را تجربه کرده‌اند و براساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۵۰ درصد زنان در تانزانیا توسط شوهر یا شریک زندگی خود مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند که این آمار در اتیوپی به ۷۱ درصد می‌رسد. همچنین گزارش سال ۲۰۱۵، مؤسسه «اکشن اید» حاکی از آن است که تنها ۱۲ درصد زنان در آفریقای جنوبی در محله‌های خود احساس امنیت می‌کنند و ۸۰ درصد زنان این جامعه به‌گونه‌های مختلف آزار و اذیت جنسی را تجربه کرده‌اند. از طرف دیگر گزارش جداگانه مؤسسه «توقف آزار و اذیت خیابانی» در بریتانیا نشان داده است که ۳۵ درصد زنان این کشور دست‌درازی و لمس‌کردن ناخواسته را تجربه کرده‌اند.
در آمریکا هم در بر همین پاشنه می‌چرخد؛ ۶۵ درصد از زنان آمریکایی آزار و اذیت خیابانی را تجربه کرده‌اند. ۲۳ درصد از آنها مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته‌اند و ۳۷ درصد از آنها می‌ترسند که شب‌ها بیرون از خانه قدم بزنند. در ایران آمار قابل اتکایی از خشونت‌ها و آزارها علیه زنان وجود ندارد. اینجا هم کمیت‌مان می‌لنگد. آخرین پیمایش غیردولتی که در سال ۸۳ و در ۲۸ استان انجام شده بود، نتایج تکان‌دهنده‌ای با خود به‌همراه دارد: ۶۶ درصد از زنان در ایران حداقل یکی از مصادیق خشونت را تجربه کرده‌اند.
متلک انداختن تفریح نیست، جرم است
پوسترهای نارنجی‌رنگ منع آزار خیابانی را دیده‌اید؟ پایین یکی از محبوب‌ترین ِآنها نوشته شده است: «متلک انداختن تفریح نیست، جرم است». این پوسترها را اهالی دیده‌بان آزار طراحی کرده‌اند. یک سالی می‌شود که کارشان را آغاز کرده‌اند. جمعی از فعالان حوزه زنان، در سال ۹۶ تصمیم گرفتند در برابر آزارهای خیابانی علیه زنان نه‌تنها ساکت نباشند بلکه بقیه را هم دعوت به شکستن این سکوت تاریخی کنند. الهه محمدی - دبیر کارگروه رسانه دیده‌بان آزار- در گفتوگو با همشهری توضیح می‌دهد: «یک سالی می‌شود که روی قضیه آزار خیابانی به‌صورت متمرکز کار می‌کنیم. آزارخیابانی زنان، متأسفانه بسیار فراگیر و شایع است که تقریبا از هر سه زن، یک زن حداقل آن را تجربه کرده است. کارمان را با تولید محتوا، برگزاری نشست‌های خبری، نوشتن و به اشتراک‌گذاشتن تجربه‌ها آغاز و تلاش کردیم این مسئله را به شکل عمومی مطرح کنیم. مدتی بعد هم تصمیمی در دیده‌بان آزار گرفته شد که خروجی آن طراحی پایگاه اینترنتی harasswatch.com بود. در این سایت، نقشه ایران بارگذاری شده تا افرادی که به هر شکل، هرکدام از مصادیق آزار خیابانی را تجربه کرده‌اند بتوانند با تگ‌کردن مکانی که مورد آزار واقع شده‌اند، روایت خود را بنویسند و حتی جزئیاتی مانند سن خود، روز و ساعت اتفاق را درج کنند.»
الهه محمدی- روزنامه‌نگار و فعال حوزه زنان- ادامه می‌دهد: «فعالیت‌های میدانی ما از ۸ مارس، روز جهانی زن، در سال‌جاری آغاز شد و تصمیم گرفتیم به شکل میدانی شروع به تبلیغ و فرهنگسازی کنیم. با مردم به گفتوگو نشستیم و تجربه‌های آنها را شنیدیم و منتشر کردیم و سعی می‌کنیم با باورهای غلط مبارزه کنیم. او می‌گوید: «بعد از جدی شدن فعالیت‌ها، بازخوردهای بسیار خوبی دریافت کردیم. انگار که همه یک درد مشترک داشتند؛ دردی که سال‌هاست مسکوت مانده است. محمدی بر این باور است که همیشه زن‌ها را تشویق به سکوت کرده‌ایم بدون آنکه درنظر بگیریم چقدر فقدان آموزش‌های ضروری این‌چنینی در مدارس، رسانه‌ها، صداوسیما و... حس می‌شود.»
او تأکید می‌کند: «واقعیت این است که فعالیت فرهنگی به شکل داوطلبانه برای پرکردن خلأهایی که با آن در فرهنگ، سیاست و عرف مواجه هستیم در جامعه ما هیچ جایگاهی ندارد. حتی هیچ آموزشی به فرزندان داده نمی‌شود که اگر در خیابان مورد آزارجنسی قرار گرفتند چه واکنشی از خود نشان دهند و ما تلاش کردیم که خودمان دست به‌کار شویم و این سنت غلط را تغییر دهیم. او همچنین درباره استقبال مردم از دیده‌بان آزار و فعالیت‌های مدنی و فرهنگی این انجمن می‌گوید: «خود مردم در کرمانشاه، اصفهان، کرمان، بندرعباس و... با هزینه شخصی به چاپ پوسترها اقدام و برای ما گزارشی از عملکرد خود منتشر کرده‌اند. در واقع می‌توانیم بگوییم که همراهی مردم مثال‌زدنی نیست؛ انگار که ما امروز یک تریبون برای همه زنانی که مورد آزار قرار گرفته‌اند، شده‌ایم.»
سکوت زنان را می‌شکنیم
«بزرگ‌ترین دستاورد دیده‌بان آزار شکستن سکوت زنان در حوزه آزار خیابانی است». این را محمدی می‌گوید و ادامه می‌دهد: «در کنار شکستن این سکوت لازم بود که همه مصادیق آزار خیابانی به اطلاع افراد جامعه برسد؛ مصادیقی که از متلک و دست‌درازی شروع و گاهی به تجاوز هم تعمیم داده می‌شود. واقعیت این است که درسال‌های گذشته کارزارهای مختلفی بر خشونت خانگی، زنان زندانی و... کار کرده‌اند اما این نخستین‌بار است که گروهی مشخصا به آزار خیابانی می‌پردازد.» هیچ قانونی برای منع خشونت خانگی نوشته نشده است. شاید همین کافی بود که کارزار منع خشونت خانوادگی، 2سال پیش فعالیت خود را آغاز کند. بنفشه جمالی -یکی از فعالان این کارزار- در گفتوگو با همشهری توضیح می‌دهد: «کارزار منع خشونت خانگی، کارزاری مستقل و جمعی بود که همزمان با ۲۵ نوامبر راه‌اندازی شد. برای شروع با برگزاری نشستی فعالیت خود را به شکل رسمی، داوطلبانه و با هزینه شخصی آغاز کردیم. او خشونت خانگی را یکی از شایع‌ترین خشونت‌ها علیه زنان در جهان می‌داند و توضیح می‌دهد: «از هر سه زن یک زن قربانی خشونت خانگی در جهان می‌شود و این درحالی است که هیچ آماری در این‌باره در ایران وجود ندارد.»
برای شروع کار، انجمن منع خشونت خانوادگی شروع به برگزاری کارگاه در شهرهای مختلف کرده و از زنان خشونت‌دیده دعوت کرده است تا در این کارگاه‌ها شرکت کنند و درباره تجربه‌های خود بنویسند. جمالی هم مانند محمدی، بزرگ‌ترین دستاورد انجمنی که در آن فعالیت می‌کند را شکستن سکوت زنان می‌داند و می‌گوید: «پیش از این افرادی که در کارگاه‌های ما شرکت می‌کردند تمایل نداشتند که صحبت کنند. برای تشویق این زنان شروع به پخش کارت‌هایی بین آنها کردیم و روایت‌های آنها را با حفظ حریم شخصی و با دستخط خودشان منتشر کردیم. در مرحله بعد تلاش کردیم که به فرد مورد خشونت قرار گرفته کمک کنیم.»
جمالی خبر می‌دهد که این کارزار ۲۵ نوامبر امسال به‌کار خود خاتمه خواهد داد و علت را اینگونه بیان می‌کند: «از آنجا که فعالیت ما در این حوزه به شکل کاملا داوطلبانه انجام می‌شود، ما با نیروی محدود و حداقل امکانات مواجه هستیم. در این دو سال تلاش کردیم به‌وجود‌آورنده این گفتمان باشیم و در مقابل تضییع حقوق زنان بایستیم. تلاش کردیم هر شهروند پس از خاتمه کار انجمن، خود یک رسانه برای مبارزه با خشونت باشد؛ خشونت‌هایی که مصادیق مختلفی دارد، از آشکار‌ترین خشونت‌ها که فیزیکی است گرفته تا خشونت‌های جنسی، اقتصادی و اجتماعی. او گلایه‌هایی هم دارد: «وقتی شروع به پیگیری یک مطالبه جمعی کردیم، حداقل انتظاری که داشتیم همراهی حاکمیت با فعالان این حوزه بود اما فعالیت انسان‌دوستانه ما برچسب امنیتی خورد. بچه‌های ما بارها و بارها احضار شدند، مورد بازجویی قرار گرفتند و تحقیر شدند.»
منبع: روزنامه همشهری
