غنچه قوامی: حدودا سه ماه پیش بود که تجاوز راننده یکی از تاکسی‌های آنلاین به یک مسافر زن سروصدا به راه انداخت. پس از دستگیری متجاوز همین شرکت در بیانیه خود اعلام کرد: «متهم پرونده در زمان وقوع حادثه، کاربر راننده فعال در سامانه نبوده است. باوجوداین، این شرکت پس از اطلاع از شروع رسیدگی به ادعای فوق و از ابتدای امر، همراه با مقام محترم رسیدگی‌کننده و به صورت داوطلبانه، به قصد تسریع روند دستگیری متهم اقدام کرده است. به اذعان مقامات محترم پلیس، اقدامات به‌موقع و همکاری این شرکت در‌این‌زمینه موجب بازداشت هرچه سریع‌تر متهم، شده است.»
در اینجا سوالی که پیش می‌آید این است که آیا کمک به دستگیری متهم تجاوز تنها اقدامی بوده که این سامانه هوشمند حملونقل می‌توانسته در راستای تامین امنیت زنان در فضاهای عمومی انجام دهد؟ کافی است مروری بر سایت و وبلاگ این شرکت داشته باشیم: «دسترسی برابر حق توان‌یابان است»، «حامی توان‌یابان برای فعالیت در اجتماع»، «فرصتی برای آشتی با کتابخوانی»، «همه با هم برای کمک به آسیب‌دیدگان زلزله»، «به بهبود آموزش کودکان کار تهران کمک می‌کنیم» و عناوین دیگری نشان می‌دهد که آنها سعی دارند تعهد و دغدغه خود در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی را نشان دهد. اما کوچک‌ترین نشانی از اهمیت بحث تامین امنیت زنان در فضاهای عمومی دیده نمی‌شود.
اقداماتی مانند راه‌اندازی سرویس رز مخصوص بانوان درواقع همان توسل به راه‌حل تفکیک جنسیتی برای ایجاد احساس امنیت در زنان است. در بخش سرویس زنان سایت آمده: «رز با هدف ایجاد آرامش‌خاطر بیشتر برای بانوان و خانواده‌ها ایجاد شده است و امکان درخواست آنلاین خودرو برای بانوان را فراهم می‌کند.» درست مانند پارک بانوان، جداسازی جنسیتی در اتوبوس، مترو و... . این تفکیک ممکن است در کوتاه‌مدت به عده‌ای از زنان امنیت دهد اما درواقع به نوعی همان کارکرد جداسازی زنان از عرصه عمومی را پیدا می‌کند. جداسازی جنسیتی به‌هیچ‌وجه ریشه‌های خشونت علیه زنان را هدف قرار نمی‌دهد و تلویحا مردان را موجوداتی ذاتا آزارگر تلقی می‌کند که تنها راه نجات از دست آنها مواجه نشدن با آنهاست. دولت و شهرداری هم عموما بر این راهکار تمرکز کرده و نقش آموزش عمومی را به کل نادیده گرفته‌اند.
این درحالی است که در بسیار از کشورها، نه‌تنها کشورهای غربی، بلکه مصر، لبنان، مراکش و... در چند سال اخیر رویکردهای آموزشی مورد توجه قرار گرفته‌اند. به این معنی که با ابزارهای مختلف، عادی‌سازی آزار و اذیت زنان در فضاهای عمومی به چالش کشیده می‌شود و شهروندان از طریق پوسترهای تبلیغاتی در ایستگاه‌های مترو و اتوبوس، از طریق پخش ویدیو‌ها و برنامه‌های آموزشی از رسانه ملی و شیوه‌های متعدد و خلاقانه دیگر آموزش ببینند. اگرچه در‌این‌زمینه وظیفه اصلی بر عهده شهرداری است اما از نقش و مسئولیت اجتماعی سامانه‌هایی مثل همین سامانه‌های تاکسی آنلاین که روزانه برای سفر در اماکن شهری توسط هزاران نفر مورد استفاده قرار می‌گیرند نمی‌توان گذشت.
سال گذشته میلادی، ده‌ها کارمند اوبر (Uber) به دنبال افشای آزار جنسی اخراج شدند. چند نفر از زنانی که کارمندان سابق اوبر بودند ازجمله «سوزان فولر» مدعی شدند از سوی مدیران ارشد خود مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. به سرعت در فضای مجازی جریان بایکوت اوبر #DeleteUber به راه افتاد و موقعیت اوبر را به‌خطر انداخت. پیش‌تر نیز مجله «تایم» گزارشی منتشر کرد که شرکت اوبر به نقض قوانین و مقررات مربوط به آزار جنسی متهم شد. البته در بیشتر موارد، راننده‌های مرد به آزار جنسی مسافران زن متهم شده بودند و اوبر یا شکایت مسافرها را جدی نگرفته بود یا اینکه تغییری در مقررات شرکت نداده بود. طرح این مسئله در رسانه‌ها موجب شد تا اوبر برای دفاع از اعتبار و حیثیت خود موضوع را پیگیری و تعدادی از کارمندان را اخراج کند. مدیر عامل این شرکت نیز در پی رسوایی‌های پیاپی اوبر استعفا داد.
تابوی صحبت‌کردن از آزار و اذیت‌های جنسی، روز به زور بیشتر فرو می‌ریزد و این افشاگری‌ها هر روز دامن یک شخص حقیقی یا حقوقی را می‌گیرد. به‌همین‌دلیل بسیاری از شرکت‌ها از جمله اوبر در جهت جلوگیری از چنین رخدادهایی یا ترمیم وجهه خود بودجه‌هایی را به مقابله با خشونت علیه زنان اختصاص داده‌اند. در نوامبر سال ۲۰۱۷ اوبر اعلام کرد که پنج میلیون دلار به سازمان‌هایی که با خشونت جنسی و خشونت خانگی علیه زنان مبارزه می‌کنند تعلق می‌گیرد. بخشی از این مبلغ صرف ایجاد فرهنگ مقابله با آزار جنسی در خود محیط اوبر خواهد شد و کارمندان بخش خدمات به مشتریان اوبر توسط این سازمان‌ها آموزش خواهند دید. برای مثال این کارمندان یاد می‌گیرند با مشتریانی که برای گزارش آزار جنسی تماس می‌گیرند چگونه برخورد کنند. به‌علاوه اوبر کارگروه مجزایی برای آموزش مدیران این شرکت تشکیل داده تا رویکردی حمایتی را در مواجهه با گزارش آزار جنسی در محیط کاری اوبر ایجاد کند. اوبر مصر، نوامبر سال ۲۰۱۷ اعلام کرد که با همکاری با نقشه آزار (Harassmap: طرح داوطلبانه عده‌ای از فعالان و سازمان‌های مدافع حقوق زنان مصری برای مقابله با آزار جنسی در مصر)، با تدوین جزوه‌ها و برگزاری کلاس‌های متعدد، به رانندگان خود به‌ویژه زنان آموزش می‌دهد که تعریف و مصادیق آزار جنسی را بشناسند و شیوه‌های مواجهه و مقابله با آن را یاد بگیرند. سامانه‌های حملونقل آنلاین ایران هم می‌توانند با استفاده از چنین شیوه‌ها و ابتکاراتی، هم وظیفه اجتماعی خود را در راستای مقابله با خشونت علیه زنان انجام دهند و هم از رخدادهایی که در آینده ممکن است به وجهه و اعتبارشان ضربه بزند جلوگیری کنند. حتی چسباندن یک پوستر کوچک با محتوای مبارزه با آزار جنسی روی شیشه خودروهای آنها هم می‌تواند اثرگذار باشد.
منبع: وقایع اتفاقیه
