روز پنجشنبه سالن ستاد حمایت از توان‌افزایی سازمان‌های مردم‌نهاد میزبان فعالان حوزه زنان بود که درباره آزار و خشونت خیابانی با یکدیگر گفت‌وگو کردند. در این همایش که به همت گروه هم‌اندیشی زنان برگزار شد، الهام فخاری نماینده شورای شهر تهران، آمنه شیرافکن روزنامه نگار و طراوت مظفریان کارشناس حوزه زنان آسیب دیده و عضو جمعیت امام علی(ع) درباره زنان و خشونت خیابانی و حق زنان بر شهر صحبت کردند. مطابق آمار ٦٠ درصد زنان حداقل یک بار تجربه آزار خیابانی داشته‌اند. آزارهای خیابانی شامل خشونت کلامی و فیزیکی در شهر می‌شود. زنان بسیاری تجربه خشونت در پل‌های هوایی را داشته‌اند یا در شمشادها با اوباش درگیر شده‌اند. مبلمان شهری در ایران از کمترین فضا برای زنان برخوردار است و انگار مهندسان شهری زنان را در ساخت و معماری شهری فراموش کرده‌اند.
دستاوردی که فعالان حقوق زنان ممکن کردند
الهام فخاری یکی از سخنرانان این نشست در ابتدا بیان کرد: «من در ابتدای سخنان خود می‌خواهم به این نکته اشاره کنم که اساسا وظایف و جایگاه نهاد سیاست‌گذار در شهر و مسئولیت و حقوق این نهاد چیست و این حقوق و جایگاه و مسئولیت درباره تامین امنیت همه شهروندان با تاکید ویژه بر زنان در فضای شهر چه می‌گوید. بنابراین برای رسیدن به پاسخ این مفاهیم در ابتدا به حق بر شهر اشاره می‌کنم؛ شاید قبل از آن به حق بر زندگی برسیم؛ اینکه من به عنوان یک زن ایرانی در زندگی امروز چقدر حق در انتخاب سبک زندگی خود دارم و چقدر حق دارم در این شهر با سبک زندگی خودم در سازگاری با حقوق دیگران زندگی کنم. در واقع اگر این حق میزان و کیفیتش مشخص شود، معلوم می‌شود من چه سهمی از شهر دارم».
وی در ادامه افزود: «وقتی حقی به صورت عمومی یا قانونی برای من قائل نشده، سهم من از این شهر چقدر است؟ اصلا حقی برای من در نظر گرفته شده است که درباره آن صحبت کنیم؟ ما زمانی سهام‌دار از فضای شهری هستیم که تعریفی از حق وجود داشته باشد و پارادایمی هم باشد که به این حق باور داشته باشد. اگر آن پیش‌زمینه‌ها فراهم باشد، آن وقت می‌شود از مدیریت بر شهر و حق مدیریت بر شهر صحبت کرد». این نماینده شورای شهر با اشاره به اینکه ما از جهاتی در یک نقطه تاریخی قرار داریم، افزود: «برای اینکه یک رای بسیار چشمگیر نه به شخص ما بله به یک جریان و رویکرد و به اعتبار فردی که سرمایه نمادین است، به صندوق های رای انداخته شد و ما به واسطه آن در نهاد انتخابی قرار گرفتیم و برای ما حداقلی به عنوان ٣٠ درصد زنان و ٣٠ درصد جوانان در نظر گرفته شد که کلش را تبدیل به یک سهم ٥٠درصدی می کنند. این دستاورد بزرگ و ارزشمندی است و دلایل رسیدن به این نقطه را باید در پیش از انتخابات جست وجو کرد که همه فعالان حقوق شهروندی و حقوق بشر و زنان این اتفاق را با فعالیتشان در همه جاهایی که ممکن نبود و ممکن کردند باعث شدند و این اتفاق معنادار است.»
زنان سهام‌دار فضای عمومی
فخاری در ادامه تاکید کرد: «بعد از این نوبت حضور در نهاد انتصابی است. ما وقتی می‌توانیم بگوییم شورای شهر در تامین امنیت زنان در فضای شورای شهر اثرگذار بود که در مجموعه انتصابی خودش اثرگذار باشد. باید بر سر این بتوانیم مذاکره و تعامل کنیم، متهم به حاشیه‌سازی و پافشاری می‌شویم و فدای درنظرگرفتن مصلحتی که مدیر تشخیص می‌دهد و این مهم است که ما بر سر این بحث بایستیم و مدیر را به جایگاهی برسانیم که بپذیرد حضور زنان باعث بودن ما در این نهاد شده است. من فکر می کنم سهام‌داری ما نکته مهمی است. تا زمانی که ما در عمل سهام‌دار جزء باشیم، همان شکل زینتی و نمادین را خواهیم داشت. امروز معتقدیم از این مرحله عبور کرده‌ایم، سهام‌داری در زندگی شهری یعنی سهام‌داری در فضای عمومی، در فضاهای شورایی.
من می‌خواهم از سهام‌داری از زندگی شهری بگویم. ما پز می‌دهیم که آمار زنان فارغ‌التحصیلمان بالاست پس قاعدتا باید سهام‌داری‌مان در فضای کارشناسی بیشتر باشد ولی این طور نیست. بعد نوبت به سهام‌داری شهری در فضای کارکردی مثل سرای محله‌ها و شورایاری‌ها که زندگی شهری در آن به صورت روزمره اتفاق می‌افتد، می‌رسد. سهم زنان در این مراکز چقدر است؟ من فکر می‌کنم این مسئله را می‌شود در چند سطح دید. خشونت در خانه شروع می‌شود، امنیت در خانه مطرح است، اینکه حتی اگر در یک خانواده با سطح فرهنگی عالی باشیم و آنجا خشونت نسبت به من اتفاق بیفتد و من در فضای خصوصی خود احساس امنیت نکنم و هنوز که هنوز است از تجربه آزار خود نگویم چون در جامعه احساس قدرت خود را از دست می‌دهم.
من فکر می‌کنم هنوز از خانه بیرون نیامده، با امنیت مسئله داریم، خشونت بعد از آن در پهنه و شهر و استان و بعد به سطح جهانی سری پیدا می کند. همه ما می‌بینیم در سطح جهانی در قالب چالش، زنان از تجربه خشونت می‌گویند؛ به نظر می‌رسد ما حتی امنیت ٣٠درصدی هم نداریم». فخاری در بخش دیگری از سخنان خود افزود: «وقتی ما هنوز به صورت اقلیت‌وار زندگی می‌کنیم، به این معناست که فضای امن برای ما تامین نشده. مرتب می‌شنویم که دست فروشی زنان در مترو و حضور زنان در فضاهای دیدنی و قابل رویت و نظارت دچار مشکل است. من بارها گفتم این مصیبت و معضل نیست و ریشه دیگری دارد. ریشه این است که در فضای بسته و کارگاهی چه اتفاقی می افتد که زن برای یک درآمد حداقلی به فضای عمومی روی می‌آورد که چشم ها او را ببینند.»
لزوم تغییر نگاه قانونی به خشونت علیه زنان
طراوت مظفریان، عضو جمعیت امام علی(ع) و فعال مدنی، در نشست مبارزه با آزار خیابانی درباره تجربه ناامنی و خشونت در میان زنان حاشیه‌نشین سخنرانی کرد. او گفت: «همین ابتدا باید پرسید که زنان حاشیه‌نشین ما چه سهمی از فضای عمومی دارند؟ خانم فخاری به درستی به اصطلاح اقلیت‌وارگی اشاره کردند. متاسفانه زنان به لحاظ سهم از فضاهای عمومی و عرصه‌های مختلف اقلیتی در میان اقلیت هستند». مظفریان ادامه داد: «زنی که مجبور است به دلایل مختلف بیشتر از ١٢ ساعت در خیابان باشد؛ چون دست‌فروشی یا گدایی می کند یا حتی کارتن‌خواب است و در خیابان زندگی می‌کند یا به تن‌فروشی رو آورده، چه سهمی از امنیت دارد؟ اصلا موضوع امنیت درباره این زنان در نظر گرفته می‌شود؟ اگر همین لحظه زنی با ظاهر عادی جلوی ما را در خیابان بگیرد و بگوید مورد آزار واقع شده، برخورد ما چه تفاوتی خواهد داشت با وقتی که یک زن با ظاهر زنان حاشیه‌نشین و آسیب‌دیده همین موضوع را مطرح کند؟ احتمالا اغلب ما بی‌توجهی خواهیم کرد؛ چون اساسا موضوع امنیت و حق وحقوق او برایمان هیچ تعریفی ندارد». مظفریان به انواع خشونتی که زنان حاشیه‌نشین با آن مواجه هستند، اشاره کرد و گفت: «نه فقط آزارهای خیابانی، بلکه این زنان در معرض شدیدترین خشونت‌ها در همه زمینه‌ها هستند، از ازدواج اجباری بگیرید تا اجبار به اعتیاد، تن‌فروشی و همچنین ضرب وشتم و تهدید به سلب حق حیات. همه اینها در حالی رخ می‌دهد که هیچ نهادی حمایت لازم را از آنها نمی‌کند.»
اندرونی‌سازی در فضای عمومی
آمنه شیرافکن، روزنامه‌نگار و فعال حوزه زنان است. موضوع سخنرانی او «چرخش قدرت در فضای عمومی» است. او ابتدا به توضیح فضای عمومی پرداخت و گفت: «فضای عمومی در ایران خام و ناقص تعریف شده و دربرگیرنده گروه‌های مختلف نیست. از زنان و توان‌یابان گرفته تا گروه‌های سالمندان و حتی کودکان از این فضای عمومی بهره چندانی نمی‌برند و چیدمان و طراحی شهری نمود بارز این نقصان است. دلیلش هم ساده است. شهر را مردان ساخته‌اند و حالا برای‌شان چندان آسان نیست که بخواهند حوزه‌های قدرت‌شان را از دست بدهند. به همین خاطر است که وقتی مترو و اتوبوس را نگاه بکنید، سهم زنان همیشه محدود و مشخص است. به نوعی زنان به اندرونی‌های فضای عمومی سوق داده شده اند». او در ادامه به مسئله ساخت پارک بانوان در سطح شهرها اشاره دارد و اینکه پارک بانوان نمونه‌ای از ساخت فضای عمومی ویژه برای زنان در قالب یک اندرونی در متن فضای عمومی است که از قضا در بیرون از این اندرونی مسئله خشونت ها از کلامی تا فیزیکی برقرار است و برای رفع آن فکر جدی نشده است». شیرافکن همچنین افزوده «گویا مذکران جامعه سهام‌داران فضای عمومی شده اند و ورود به آن در هر شکل از کوچه و خیابان گرفته تا مجلس و هیئت دولت با مقاومت مواجه می‌شود. در کوچه و خیابان برخی مردان ادبیات ناشایستی به زبان می‌آورند. بااین حال نه خشونت کلامی در خیابان مانع حضور زنان در شهرها می‌شود و نه مانع‌تراشی‌ها از انگیزه زنان برای قدرت می‌کاهد.»
این فعال حوزه زنان در ادامه به مباحث دانش و قدرت فوکو اشاره دارد و اینکه «زنان ایران به واسطه انقلاب و افزایش امکان دسترسی به آموزش آگاه شده‌اند. آگاهی برای زنان ایرانی مصادف با قدرت و تلاش حداکثری برای حضور در فضاهای عمومی شده، از خلبان شدن زنان گرفته تا دریانوردی و دست‌فروشی همگی نشان از آن دارد که زنان می‌خواهند سهم‌شان را از فضای عمومی بگیرند؛ فضای عمومی که اغلب فضای منحصر به مردان تعریف شده بود. با این حال پایان انحصار ریاست و مالکیت مردان در فضاهای عمومی به مقاومت‌هایی دامن می زند. این مقاومت‌ها گاهی توام با تحقیر است. یعنی توِ {زن} باید بروی همان اندرونی خانه و اگر بیرون بیایی، باید پذیرای تکه‌پراکنی و انواع خشونت‌ها باشی. این جدال یک میدان مبارزه دائمی میان زنان خواهان چرخش قدرت در فضای عمومی ایجاد کرده و مقاومت‌های گاه و بیگاه مردان.»
منبع: روزنامه شرق
