غنچه قوامی: حلقه زدهاند و روی زمین نشستهاند. پلاکارد در دست دارند و روی تیشرتهایشان نوشته شده: «عدالت برای لوئیز». در ماه ژوئیه سال 2021، دهها فمینیست سنگالی در داکار تجمع کردند و علیه فرهنگ تجاوز و مصونیت مرتکبان خشونت جنسی در این کشور دست به اعتراض زدند. این زنان که البته تعدادی از مردان هم آنها را همراهی میکردند، خواستار برقراری عدالت برای دختر 15 سالهای به نام لوئیز بودند که دو ماه قبل، توسط هممدرسهای 19 ساله که یکی از خبرنگاران مشهور سنگال بود، مورد تجاوز قرار گرفته بود. متهم از این تجاوز فیلمبرداری کرده و ویدئو را در شبکههای اجتماعی منتشر کرده بود. ویدئو دستبهدست شد و موجی گسترده از واکنشهای منفی را به دنبال داشت. عدهای متجاوز را محکوم کرده بودند و عدهای هم متجاوز و هم قربانی را.
پرونده لوئیز و مسئله تجاوز جنسی در مدارس سنگال
مادر لوئیز، بلافاصله اقدام به شکایت کرد اما پلیس ترتیبِ اثر چندانی نداد و تحقیقات به کندی پیش میرفت. کنشگران سنگالی نگران بودند که این کوتاهی درواقع تلاشی برای لاپوشانی واقعه باشد و به همین در ماه ژوئن کارزاری مجازی با هشتگ #JusticePourLouise در شبکههای اجتماعی به راه انداختند. این هشتگ در داخل سنگال و همچنین در میان دیاسپورای سنگالی سریعا گسترش پیدا کرد. مدتی بعد در اثر فشار افکار عمومی، مرتکب بازداشت و به تجاوز جنسی متهم شد.
نتایج تحقیق سازمان دیدبان حقوق بشر حاکی از آمار بالای خشونت جنسی علیه دختران دانشآموز است. چه توسط همکلاسیها و چه توسط معلمان. محققان این سازمان دریافتهاند که برخی از معلمان از جایگاه قدرت خود سوءاستفاده میکنند و دخترانی که اکثرا کمتر از 18 سال دارند را مورد آزار جنسی قرار میدهند یا با آنها رابطه جنسی برقرار میکنند. معلمان عموما به دختران دانشآموز وعده پول، نمره خوب، غذا، خرید موبایل و لباس نو میدهند. مقامات مدارس و معلمان، این خشونتها را غالبا در چارچوب «رابطه عاطفی» عادیسازی میکنند و نادیده میگیرند. درحالیکه هم بر اساس مقررات صنفی و هم طبق قانون مجازات سنگال، این خشونتها تخلف و جرم محسوب میشوند. بر اساس گزارشات رسانهای، از سال 2013 دستکم 24 معلم بابت جرائم جنسی علیه دانشآموزان محاکمه شدهاند. اما بسیاری از خشونتهای جنسی در مدارس گزارش نمیشوند یا با بیتفاوتی یا لاپوشانی مسئولان مدرسه مواجه میشوند. همین موضوع اهمیت سکوت نکردن لوئیز و گزارش واقعه را دوچندان میکند. او و خانوادهاش شکایت کردند و انگ و انزوا را به جان خریدند.
این دومین پرونده پرسروصدای تجاز جنسی بود که اخیرا در سنگال مورد توجه مردم قرار گرفته بود. در ماه فوریه یک ماساژور، عثمان سونکو سیاستمدار محبوب اپوزیسیون را تهدید و تجاوز متهم کرده بود. سونکو در ماه مارس بازداشت شد. او این اتهامات را انکار کرد و مدعی شد این اقدام توطئهای سیاسی برای سرکوب و بیاعتبار کردن برنامه سیاسی او بوده است. سونکو پیشتر مشروعیت دولت حاکم را زیر سوال برده و اعلام کرده بود که انقلاب آغاز شده و ادامه پیدا خواهد کرد.
در واکنش به بازداشت او، هزاران نفر از مردم با فراخوان سازمان متحد اپوزیسیون به خیابان آمدند و از سونکو حمایت کردند. اعتراضات با هجوم پلیس به خشونت کشیده شد و حتی 10 نفر جان خود را از دست دادند. محبوبیت سونکو موجب شد زن بازمانده، مورد آزار و اذیت گسترده قرار بگیرد و مجبور شود خود را پنهان کنند. فمینیستها سنگال نگران بودن این واکنشهای منفی، بازماندگان دیگر را از پا پیش گذاشتن و حرف زدن بهراساند. سونکو مدتی بعد با قرار وثیقه آزاد شد.
«ما شاهد مصونیت مرتکبان خشونت جنسی بودهایم»
آیساتو سن، از فعالان کلکتیو فمیسنیت سنگال که به تازگی تاسیس شده و این اعتراض خیابانی را به راه انداخته، گفته است: «ما با تجاوز جنسی و زنکشی سیستماتیک و گسترده مواجهیم. ما شاهد مصونیت مرتکبان خشونت جنسی بودهایم و امروز برای لوئیز و تمامی لوئیزهای سرتاسر سنگال بیرون آمدهایم. ما اینجاییم تا پایان دادن به فرهنگ تجاوز، اجرای موثر قوانین موجود و برقراری عدالت را مطالبه کنیم.» بهدنبال تلاشها و کمپینسازی جامعه مدنی، تجاوز جنسی ژانویه سال 2020 در سنگال جرمانگاری شد. پیش از آن تجاوز خلافی جزئی تلقی میشد و مجازاتی تا 10 سال حبس به دنبال داشت. قانون جدید مجازات تجاوز را 10 سال تا حبس ابد عنوان کرده است اما به گفته کنشگران سنگالی این قانون به اجرا گذاشته نشده است.
بیشتر بخوانید:
اتوبوس انسانی برای بچه مدرسهایها
دخترانی که برچسب ولنگاری میخورند
کارزار عدالت برای لوئیز و اعتراض خیابانی، نقطه عطفی در مسیر مبارزه با خشونت جنسی در سنگال بوده است. بسیاری از جوانانی که پیش از این هرگز درگیر کنشگری فمینیستی نبودهاند، برای اولین بار به اعتراض خیابانی پیوستند و حمایت خود را اعلام کردند. پسری دانشجو توضیح داده است: «اولین بار است که در چنین رویدادهایی شرکت میکنم. برای حمایت از زنان زندگیام به جمع معترضان پیوستم. ما هرساله درباره آمار تجاوز میشنویم، هرماه این خشونتها ادامه پیدا میکند و باید متوقف شود. من فکر میکنم مشارکت مردان بسیار مهم است و اصلا مقابله با خشونت جنسیتی باید مردان آغاز شود.»
«نمیتوانیم فمینیست باشیم و از خانه به وضع موجود اعتراض کنیم»
ماری انگلیک ساوان، کنشگر و جامعهشناس سنگلی که از پیشگامان فمینیسم در این کشور و در سطح قاره آفریقا است هم علیزغم وضعیت نامناسب سلامت، در تحصن داکار حضور داشته است. ساوان گفته است: «ما نمیتوانیم فمینیست باشیم و از خانه و روبروی تلویزیون به وضع موجود اعتراض کنیم. ما زنان باید کنترل و مدیریت این مبارزه را به دست بگیریم.» سن نیز ادامه داده است: «میدانیم که لوئیز یک مورد از هزاران مورد مسکوت دیگر است. ما برای آنها اعتراض میکنیم، در حین این که ما به خیابان آمدهایم و سخنرانی میکنیم، زنانی مورد تجاوز واقع میشوند. ما میدانیم در سنگال روزی سه مورد تجاوز جنسی ثبت میشود. جنبش فمینیستی سنگال تاریخچه دارد و پیش از ما هم وجود داشته است و این اعتراضات بیسابقه نیست. اما امروز صدای ما در شبکههای اجتماعی هم انعکاس پیدا میکند. سازمان ما مبارزه را متوقف نخواهد کرد.»
ریشههای جنبش زنان در سنگال به شکلگیری گروهها و انجمنهای زنانه در دهه 60 میلادی برمیگردد.[1] اولین سازمان زنان به نام اتحادیه زنان سنگال در سال 1956 تاسیس شد و در سال 1958 رسمیت قانونی پیدا کرد. راهاندازی این اتحادیه آغازی بود بر گسترش فعالیت و مشارکت اجتماعی زنان در این کشور و تاسیس گروههای متعددی را به دنبال داشت. از جمله «انجمن زنان آفریقایی در جستجوی توسعه (AFARD)» که در واقع نقطه تولد جنبش فمینیستی در سنگال شناخته میشود. چرا که افراد منتسب به این انجمن بودند که در سال 1984 بانی راهاندازی انجمن «برخیز و روشنگری کن (YY)[2]» شدند. YY اولین انجمنی بود که رویکرد مشخصا فمینیستی داشت و هنجارها و نهادهای اجتماعی پدرسالاری را به چالش کشید. فعالیت این سازمان که پایگاه اجتماعی وسیع و نیروندی داشت، نقطه عزیمت موج اول فمینیسم در سنگال (1980 تا 1990) شناخته میشود. موج دوم (1990تا 2000)، نسبت به نیاکان خود پنهانیتر، کمصداتر و غیرانقلابی بوده است. و سپس موج سوم از سال 2000 تا کنون، دوباره صدای خود را پیدا کرده و صراحتا از ایدئولوژی فمینیستی دفاع کرده و تجربه و موجودیت متنوع زنان را دربرگرفته و انعکاس داده است. توجه به خشونت جنسی و جنسیتمحور هم در موج سوم تمرکز یافته و تلاشهای فمینستی در این دوران از جمله بومیسازی و راهاندازی جنبش میتو، گردهماییهای هماندیشی زنانه و ... به تصویب قوانین منع خشونت جنسی در سنگال منجر شده است.
[1] https://za.boell.org/en/2021/07/07/senegalese-feminism-across-generations-radicalism-more-inclusive-feminism
[2] Yewwu Yewwi
