دیدبان آزار: اخیرا انتشار ضوابط و مقررات خوابگاه‌های دانشگاه تهران «ویژه دانشجویان دختر، دوباره مبحث اعمال محدودیت شدید بر خوابگاه‌های دخترانه را در فضای مجازی گشوده و موجب واکنش‌های متعددی شده است. با عباراتی چون «ایران زندان زنانه (و مردان)، خوابگاه هم زندان زنان دانشجوی سایر شهرها» یا « کنترلگریِ مردسالارانه در دانشگاه‌های جمهوری اسلامی».
اگرچه این رفتارها از سوی مسئولان دانشگاه با ساکنان خوابگاه و مشخصا خوابگاه دختران پدیده جدیدی نیست اما هربار ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند و سختگیرانه‌تر می‌شود. به طور مثال طبق دستورالعمل جدید مسئولان دانشگاه به زن متاهلی که پس از ساعت قانونی به خوابگاه برگردد تنها در صورتی اجازه ورود بدون ایجاد مشکل انضباطی را خواهند داد که زن به همراه همسرش به خوابگاه مراجعه کند. همچنین، ساکنان خوابگاه حتی در خانه آن بستگانی که والدینشان اجازه اقامت دادهاند هم نمی‌توانند بیش از دو شب در هفته سکونت کنند و مجبورند که به خوابگاه برگردند. همزمان با انتشار این خبر در شبکه‌های اجتماعی، گروهی از دانشجویان زن دانشگاه تهران نیز اعلام کردند، مقام‌های حراست این دانشگاه به زنان برای پوشیدن مقنعه در دانشگاه فشار وارد کرده‌اند. یکی از این دانشجویان در توییتی نوشته که حراست کارت دانشجویی او را به دلیل نپوشیدن مقنعه ضبط کرده است. این اخبار همزمان با حضوری شدن دانشگاه‌ها بعد از گذشت حدود دو سال آموزش مجازی منتشر داده است.
«کرونا مناسبات نهاد دانشگاه را تغییر داده است»
همزمان با شتاب فزاینده روند پولی‌سازی دانشگاه‌ها، توجه به امکانات رفاهی خوابگاه‌های دانشجویی روزبه‌روز کمتر می‌شود. بنابر گفته‌های معاونت وقت وزارت بهداشت در سال ۱۳۹۴، تنها ۶۰ درصد از دانشجویان غیربومی دانشگاه‌های دولتی زیر نظر وزارت علوم و بهداشت، در خوابگاه‌های دولتی سکونت داشتند. بسیاری از دانشگاه‌های دولتی یا خوابگاهی ارائه نمی‌دهند یا ارائه خوابگاه منوط به برخورداری از شرایط خاص است. علاوه بر کمبود تعداد خوابگاهها و فقدان امکانات حداقلی آموزشی و رفاهی در بیشتر دانشگاه‌ها، دانشجویان دختر با ستمی مضاعف دست‌وپنجه نرم می‌کنند. قوانین جنسیت‌زده حاکم بر خوابگاه‌های دانشجویی منجر به محدودیت‌هایی شده که زندگی را برای دختران دانشجو به‌شدت دشوار می‌سازد. اعمال محدودیت در ساعت ورود و خروج و نظارت بر پوشش دانشجویان در خوابگاهها از اشکال رایج انضباط‌بخشی در خوابگاه‌های دخترانه است. البته دانشجویان از سختگیری‌های سلیقه‌ای دیگر مانند تذکر و تهدید بابت تماشای فیلم خارجی، ممنوعیت اپیلاسیون اندام جنسی و ... نیز خبر دادهاند. این قوانین دست‌وپاگیر تا کنون بارها اعتراضاتی را در دانشگاه‌های مختلف برانگیخته‌اند. اگرچه بیشتر این اعتراضات در دانشگاه‌های پایتخت بوده‌اند اما معمولا محدودیت‌ها و سخت‌گیری‌ها در شهرستان‌ها با شدت بیشتری صورت می‌گیرد.
فرشته طوسی، فعال دانشجویی با اشاره به ضوابط و مقررات خوابگاه‌های دانشگاه تهران در بخشی از واکنش خود به وقفه آموزش حضوری در روزها کرونا و خطرات پس از آن پرداخته و در حساب توئیتر خود نوشته است: «دانشگاه بعد از دو سال بازگشایی شده(دانشگاه مجازی با بسته بودن تفاوتی ندارد) و این وقفه، هم نهادهای دانشجویی را ضعیف‌تر از قبل کرده و هم انسجام دانشجویان را. وقفه‌ای که باعث شده ارتباط بین ورودی‌های قدیم و جدید قطع و راه سلطه‌گری دانشگاه بر دانشجویان هموارتر شود. زنان دانشجو، در اولین مواجهات خود، این سلطه و اعمال قدرت عریان را بر سر بحث پوشش و زندگی در #خوابگاه احساس می‌کنند، مقاومت‌های دانشجویان ورودی‌های سال‌های قبل‌تر، در این دو سال نه آنکه دود شده و به هوا رفته، اما راحت‌تر از طرف مسئولان فعلی نادیده گرفته می‌شود.»
طوسی با اشاره به تغییرات پیش‌رو و برون‌رفت از این وضعیت می‌نویسد: «کرونا که می‌تواند بزرگترین یاری‌کننده حفظ وضع موجود نام بگیرد، مناسبات نهاد دانشگاه را تغییر داده و این تلاشی حداکثری از طرف معدود فعالین دانشجویی موجود لازم دارد تا بتواند معنای «#دانشجو» و «#جنبش_دانشجویی» و «کنش» در بستر دانشگاه را دوباره احیا کنند. این‌بار اگر به سادگی تن به این تغییرات داده شود، راهی را باز خواهد کرد که بازگشت‌ناپذیر است. به همین خاطر باید حداکثر تلاش در راستای ساخت تشکل‌ها، حفظ و احیای آنها صورت بگیرد و دوباره اراده‌ای برای کنش و مقاومت روزمره و کلان‌تر هم در کنارش جریان پیدا کند.»
«آکادمی در تسهیل آزار علیه زنانی که از خانواده‌های سنتی-تعصبی می‌آیند نقش پررنگی دارد»
این اولین‌بار نیست که زنان دانشجو مورد هدف رفتارهای سلطه‌جویانه و سرکوبگرایانه از سوی نهاد دانشگاه می‌شوند. در تمامی سال‌های اخیر، یکی از آشکارترین و البته قهری‌ترین سیاست‌های کنترل بدن در خوابگاه کنترل عبور و مرور است و هر بار با رویکردی جدید گویی به روز می‌شود. یک کاربر توئیتر به خاطره خودش از دانشگاه الزهرا اشاره کرده و نوشته: «حالا که صحبت از قوانین توهین‌آمیز خوابگاه دختران دانشگاه تهران شد یادی هم کنیم از دانشگاه سراسر دختری الزهرا که برای دادن خوابگاه به دانشجوهاش امضای محضری و ثبت‌شده پدر یا شوهر یا برادر (حتی برادر کوچک‌تر) ضروری است، غیبت و زمان تردد و اینا بماند. یکی از دانشجوهاش که ازدواج کرده می‌گفت زمانی که رفتیم محضر امضای رسمی از همسرم بگیرم برای اجازه خوابگاه، یکی از تحقیرآمیزترین لحظات زندگیم بود.»
این در حالی است که پسران دانشجو به هیچ عنوان با رفتارهایی این این جنس روبرو نشده و ترددهایشان نیز این چنین کنترل نمی‌شود: «باورم نمیشه بخاطر دیر رسیدن به ساعت عبور و مرور خوابگاه چه استرسی می‌کشیدم. چقدر با دوستام اون سربالایی نگهبانی اول تا دومو می‌دوییدیم تا تاخیر نخوریم و از رو‌به‌رومون پسرا شاد و خندان تازه در حال بیرون رفتن بودن.» در واقع نهاد دانشگاه که قرار بود محلی برای رشد و تغییر باشد، خود به عامل سرکوب و کنترل و دستمایه‌ای برای آزار دانشجویان زن بدل می‌شود، به‌ویژه برای دانشجویان کم‌برخودار و یا دور از مرکز. یک کاربر توئیتر هم به این مورد اشاره کرده است: «قبلاً مهاجرت به یه شهر دیگه به قصد تحصیل، یه راه برای زنا بود که از فضای سمی زندگی خودشون فاصله بگیرن ولی الان آکادمیا تو تسهیل آزار زنایی که از خانواده‌های سنتی-تعصبی میان نقش پررنگی داره.»
بیشتر بخوانید:
خوابگاه و انضباط‌بخشی بدن
از خشونت به دختران خوابگاهی هیچ چیزی نمی‌دانید
چندی پیش جمعی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم اجتماعی در کشور بر آن شدند تا نامه‌ای اعتراضی علیه تبعیض و آزار موجود در دانشگاه‌ها منتشر کنند و از سایر دانشجویان خواستند که این نامه را امضا کنند. این نامه با محوریت آزار و تبعیض در محیط دانشگاهی از جمله سوءاستفاده از قدرت، آزار کلامی، آزار جنسی، خشونت یا تهدید به خشونت، دریغ‌داشتن اطلاعات از فرد، سوءاستفاده روانی، کارشکنی در کار یا درس، قلدری، شرمسار کردن فرد در معرض عموم، حرمت‌شکنی و بی‌احترامی، افترا بستن، منزوی‌سازی، تهدید آکادمیک، رعایت‌نکردن حریم خصوصی و... نوشته شده بود. به دنبال انتشار نامه یکی از راویان خبر داد که پس از به اشتراک گذاشتن تجربه‌اش از قلدری، تحقیر و خشونت حاکم بر دانشگاه، در اینستاگرام پیام‌های متعددی مبنی بر تجربیات مشابه دریافت کرده است.
این فعال و پژوهشگر فمینیست با اشاره به نقش موثر خوابگاه‌های دختران در تشدید هرچه بیشتر این نابرابری‌ها، در صفحه اینستاگرام خود نوشته است: «تقریبا همه این پیام‌ها از جانب زنان نوشته شده است و اغلب این خشونت را با زندگی در خوابگاهها ربط دادهاند و از فشارهایی نوشته‌اند که سال‌ها گریبان‌گیرشان بوده است. شاید برای بعضی‌ها سوال پیش بیاید که ربط این دو چه می‌تواند باشد؟ آیا دانشکده مسئولیتی در قبال اینکه ما بعد از کلاس به کجا می‌رویم داشت؟ بله داشت. دانشکده علوم اجتماعی بنا به تعریف و ماهیت دانشی که قرار است تولید کند موظف بود نسبت به محیطی که ما در آن روز و شبمان را سپری می‌کردیم، نسبت به مکانیسم‌های کنترلی که در خوابگاهها بر بدن‌ها و روانمان اعمال می‌شد و نسبت به خشونت‌هایی که به هنگام ورود و خروج به خوابگاه تحمل می‌کردیم واکنش نشان دهد. برای هیچکام از اساتید آن دانشکده مهم نبود که ما از کجا می‌آییم و به کجا برمی‌گردیم.»
«جلوگیری از سختتر شدن شرایط حجاب اجباری در دانشگاه به حضور و مقاومت فیزیکی دانشجوها بستگی دارد»
حفظ امنیت دختران دانشجو مهم‌ترین دستاویزی است که در توجیه قوانین تبعیض‌آمیز خوابگاه‌های دخترانه، به‌کار گرفته می‌شود. این مقررات تحت عنوان «صیانت از زنان» و با اتخاذ رویکردی مردسالانه نسبت به کرامت‌گذاری به زنان، سعی در هرچه محدودتر کردن زن دارد. در مقابل مقاومت دانشجویان را هم نمی‌توان نادیده گرفت که به طور موازی همره با سرکوب جریان داشته و اجازه نداده بسیاری از منویات مدیران به مرحله اجرا برسد.
یکی از کاربران توئیتر هم به همین مورد اشاره کرده و در واکنش به موضوع اجبار پوشش مقنعه در دانشگاه تهران نوشته است: «تمام 4 سال 88 تا 92 رو زنان دانشجوی دانشگاه تهران در برابر پوشش تحمیلی مقنعه مقاومت کردن. این تحمیل حتما شکننده است.» کاربر دیگری هم روی همین مقاومت تاکید کرده است: «آزادی نسبی پوشش در دانشگاه تهران(شال به جای مقنعه و اجباری نبودن مانتو) در اثر سال‌ها مقاومت دانشجوهای دختر و اعتراض و حضور فیزیکی اون‌ها به دست اومده بود که نمونه‌اش تو دانشگاه‌های دیگه دیده نمی‌شد. مثلا تو دهه هشتاد که فرهاد رهبر می‌خواست مقنعه و مانتو رو تو پردیس مرکزی اجباری کنه یک گروه از دانشجوهای دختر هنرهای زیبا موهای سرشون رو تراشیدن و یک هفته جلوی کتابخونه بست نشستن تا دانشگاه اجباری شدن مقنعه رو لغو کنه. یا اوایل سال ۹۸(اردیبهشت فکر کنم) باز حراست یه مدت شروع کرده بود گیر دادن به وضعیت پوشش و دانشجوهای دختر یه تجمع(با حمایت وسیع دانشجوهای پسر) برگزار کردن و تونستن جلوی اجباری شدن مقنعه و مانتو رو بگیرن.»
او ادامه می‌دهد: «خلاصه که جلوگیری از سختتر شدن شرایط حجاب اجباری در دانشگاه به حضور و مقاومت فیزیکی دانشجوها بستگی داره و نبود دو ساله دانشجوها در محیط دانشگاه به‌خاطر کرونا این فرصت رو به ج.ا داده که شرایط پوشش رو سختتر کنن. و تنها راه جلوگیری از دائمی‌شدن این سخت‌گیری‌ها هم اعتراض حضوری دانشجوها در محیط دانشگاه(مثل سال ۹۸ و...) و مجبور کردن کادر مدیریت دانشگاه به عقب‌نشینی از تصمیمشه که با وضعیت فعلی دانشگاه‌ها در ایران شخصا فکر نمی‌کنم دیگه شاهد حضور چنین تجمع‌هایی در دانشگاه‌ها باشیم.»
