الهه محمدی: زنان خبرنگار افغانستانی هر کجا که باشند، از محل کارشان گرفته تا خیابان، با انواع و اقسام اذیت و آزارهای جنسی و خیابانی روبرویند. به خاطر همین آمار بالای آزار و اذیت‌ها علیه زنان خبرنگار در این کشور است که سال به سال از درصد زنان شاغل در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها کم می‌شود و مردان بیشتر از گذشته جای این زنان را می‌گیرند. زنان خبرنگاری که رویایشان را به خانه می‌برند و همان جا دفن می‌کنند؛ خبرنگارانی که راویان خشونت علیه زنانند و خود دائما در معرض  اذیت و آزارهای خیابانی و جنسی قرار می‌گیرند.

 

۷۰ درصد از زنان مشغول در رسانه‌ها آزار دیده‌اند

سال ۱۳۹۴ بود که پژوهش مؤسسه تربیتی و مشورتی رشد با همکاری دفتر زنان سازمان ملل متحد در افغانستان، درباره آزار و اذیت جنسی به این نتیجه رسید که بیش از ۶۵ درصد از کارمندان و کارکنان زن در محیط کار از آزار و اذیت جنسی شکایت دارند.(۱) دو سال بعد از انتشار این گزارش، کمیته مصونیت خبرنگاران در سال ۲۰۱۶ تحقیقی را در میان ۱۰۰ خبرنگار زن از کابل، بلخ، ننگرهار، کندز، هرات، قندهار در مورد وضعیت زنان خبرنگار به راه انداخت و نتیجه تحقیق نشان ‌داد که ۷۰ درصد زنان کارمند در رسانه‌ها مورد آزار و اذیت جنسی در رسانه‌ها قرار می‌گیرند. حدود ۵۳ درصد خبرنگاران زن افغانستانی در این تحقیق گفته بودند که خانواده‌های آنان با کارشان در رسانه مخالفت داشتند، ۵۸ درصد خانواده‌ها در این هفت ولایت گفته‌اند که زنان در صورت حجاب و معین بودن زمان رفت و آمد می‌توانند به کار خبرنگاری بپردازند، ۶۹ درصد آنان از آزار و اذیت مردم در هنگام تهی گزارش شاکی بودند و ۵۹ درصدشان گفته‌اند که در دفتر با آزار و اذیت جنسی روبرو شده‌اند. (۲)

 

 

حلقه ازدواج، یک راه حل زن‌ستیز

بعد از انتشار نتایج پژوهش کمیته مصونیت خبرنگاران درباره اذیت و آزارها علیه زنان خبرنگار بود که پیشنهاد اتحادیه ملی روزنامه‌نگاران افغانستان برای حل این موضوع بحث‌برانگیز شد. این اتحادیه به زنان پیشنهاد داد که حتی اگر مجرد هستند حلقه به دست کنند. بعد از انتشار خبر این پیشنهاد، برخی از روزنامه‌نگاران از این پیشنهاد خشمگین شدند و آن را حرکتی دیگر برای کنترل زنان در جامعه تحت سلطه مردان افغانستانی دانستند. نقیبه بارکزی، یکی از خبرنگاران تحقیقی در شهر غربی هرات گفته که این راهنمایی بسیار غیرمنطقی و بی‌اثر است و زهرا نادر، یکی دیگر از زنان روزنامه‌نگار افغانستانی که برای نیویورک تایمز کار می‌کند، از پیشنهاد پوشیدن حلقه شوکه شده است؛ «زمانی که ابتدا خبر را خواندم، فکر می‌کردم شوخی بود، اما بعد از مدتی متوجه شدم که پیشنهاد از سوی اتحادیه برای حفاظت از روزنامه‌نگاران است. این ایده پوچ است. مثل آن است که بگوییم زنان برقع بپوشند تا مردان تحریک نشوند.» (۳)

زنان خبرنگار از آزار می‌گویند

سال‌ها است که دیگر عرصه رسانه در افغانستان مردانه نیست و زنان خبرنگار در روزنامه‌ها گزارش می‌نویسند، به جای جای افغانستان سفر و خبررسانی می‌کنند، زنان عکاس و تصویربردار خبری، دوربین به دوش از سوژه‌های مختلف خبری عکاسی و تصویربرداری می‌کنند و جایشان را در میان شبکه‌های مختلف تلویزیونی در این کشور باز کرده‌اند اما هرچند قوانین افغانستان به زنان این حق را داده تا در کنار مردان در فعالیت‌های اجتماعی سهیم باشند، همچنان راه این زنان پر از فراز و نشیب است؛ اگر از زنان خبرنگار در افغانستان درباره اولین مانع بر سر کارشان بپرسید، بسیاری از آن‌ها پاسخشان یکی است: «اذیت و آزارهایی که از پس دیدگاه سنتی جامعه مردسالار و زن‌ستیز افغانستان بر سر فعالیت زنان خبرنگار وجود دارد.»

 آن‌ها ممانعت خانواده‌ها برای ادامه مسیرشان به خاطر انواع و اقسام آزار و اذیت‌های جنسی و خیابانی علیه زنان را یکی دیگر از این موانع می‌دانند که  پیمودن راه  را برای این خبرنگاران دشوار می‌کند تا این زنان نتوانند آزادانه به کار خبرنگاری بپردازند.

نرگس هورخش، خبرنگار درباره این موضوع با بیان اینکه زنان خبرنگار با انواع آزارها روبرو هستند، به «دیده‌بان آزار» می‌گوید: «آزار جنسی علیه خبرنگاران زن در افغانستان مصداق‌های مختلفی دارد. شاید در بعضی از رسانه‌ها مانند رسانه‌هایی که در کابل کار می‌کنند آزار جنسی کمتر باشد اما تبعیض‌ در برابر زنان خبرنگار در بیشتر رسانه‌ها وجود دارد که به نظر من همین تبعیض‌ها هم خشونت علیه زنان است. من به شخصه بیشتر از هر نوع آزار و اذیتی با تبعیض‌های جنسیتی در محل کارم روبه رو بوده‌ام. مثلا بارها به من گفته شده که تو چون زنی این کار را بکن و چون او مرد است می‌تواند کار متفاوت‌تری را انجام دهد.» 

مکیه منیر، رییس مرکز هماهنگی زنان خبرنگار افغانستان هم معتقد است که آزار و اذیت خیابانی و استفاده از کلمات نامناسب و خشن در برابر زنان به خصوص زنان خبرنگار یکی از چالش‌های عمده در برابر کار آن ها در کنار چالش های امنیتی است. روشنی یحیی، عضو بورد هیأت مدیره شبکه صدای خبرنگاران زن افغان در این باره به «صدای آمریکا» گفته که زمانی که کار خبرنگاری را آغاز کرده با موانعی از سوی خانواده‌اش روبرو بوده چون خانواده‌اش با کار او در رسانه‌ به ویژه رسانه‌های تصویری موافق نبوده است. بهار جویا، خبرنگار «تلویزیون فارسی بی بی سی» هم می‌گوید که هنگام تهیه گزارش، مردم از کلمه‌های زشت و رکیک علیه او استفاده می‌کنند: «الفاظی را استفاده می‌کنند که شایسته نیست. می‌گویند، چرا آمدی؟ چی کار می‌کنی؟ چرا خانه نمی‌روی و یا می‌گویند چادرت را بپوش.»

صابر یکی دیگر از زنان روزنامه‌نگاری است که می‌گوید که زنان در برخی موارد مجبورند در سفرهای نزدیک هم، حمایت یک مرد را با خود داشته باشند. نجوا عالمی، یکی دیگر از زنان خبرنگار در کابل است که می‌گوید وقتی برای تهیه گزارش به شهر می‌رود، به خاطر آزار و اذیت مردم و افراد آزاردهنده، دلهره دارد.
حمیرا مرادی، یکی دیگر از زنان خبرنگار است که در «شبکه تلویزیونی آرزو» فعالیت می‌کند و درباره تجربه اذیت و آزار خیابانی این گونه می‌گوید: «در این مدت در جریان تهیه گزارش در جاده‌ها با ادبیات خیابانی بسیاری روبرو شده‌ام که در این رابطه چند جمله‌ای به خاطر دارم، مانند: دختر را چه مانده به این کارها، یا اینکه اِی دخترک برو هر وقت کلان شدی باز بیا مصاحبه کن، یا چند میدی که همراهت مصاحبه کنم؟» (۴)
 

 

مردان آزار می‌دهند، زنان خبرنگار کارشان را ترک می‌کنند

بعد از حمله آمریکا به افغانستان و در نظر گرفتن بودجه برای رشد اجتماعی و اقتصادی زنان در این کشور، زنان بیشتر از زمان حکمرانی طالبان‌ها بر این کشور توانستند به مناصب شغلی برسند. این موضوع در عرصه خبر هم همین گونه رقم خورد و حمایت جامعه جهانی از حقوق و آزادی زنان باعث شد تا صدها زن افغان در عرصه‌های خبرنگاری، عکاسی، فیلمبرداری و گویندگی فعالیت کنند. اما به نظر می‌رسد نداشتن امنیت جانی و اقتصادی، افزایش تهدیدها علیه زنان، وضعیت بد اقتصادی و اذیت و آزارهای جنسی و خیابانی در محل کار و حوزه‌های خبری باعث شده تا تعداد زیادی از زنان خبرنگار کارشان را در سال ۲۰۱۸ ترک کنند.

ناهید بشر دوست، گزارشگر «آژانس خبری پژواک» در این‌باره گفته که علی رغم افزایش خشونت‌ها علیه زنان خبرنگار، وضعیت اقتصادی این زنان بهتر نشده و همین موضوع زنان را از این شغل فراری داده است. برشنا محمدی یکی دیگر از خبرنگاران و فعالان حقوق زن هم دراین باره می‌گوید: «در جریان فعالیت‌های خبرنگاری، خیلی تهدید و اذیت شدم، تا حدی که از طرف افراد فاسد و مخالفان مسلح در چهار اطراف خانه‌ام شب نامه‌ها انداخته شد. مانند این چالش‌های دیگر هم وجود دارد که خبرنگاران از آن شاکی‌اند که نه مقام ولایت و نه هم حکومت صدایشان را می‌شنود.»

ما خبرنگاریم و دست برنمی داریم

با وجود آمار و ارقامی که درباره ترک محل کار از سوی زنان خبرنگار وجود دارد، اما بعضی از زنان خبرنگار همچنان صدای دیگر زنان درگیر با خشونت‌های خانگی و تبعیض‌ها در افغانستان هستند. این زنان توانسته‌اند با انواع محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها زنان این کشور را از حقوقشان آگاه کنند و برای جامعه زنان موثر باشند.

ستوری کریمی خبرنگار تحقیقی در هرات یکی از این زنان خبرنگار است که معتقد است زنان خبرنگار با وجود این که تعداد آن‌ها در جامعه سنتی همچو هرات محدود است، اما کارکردها و دادخواهی‌های آن‌ها توانسته است سطح خشونت‌های خانوادگی را در هرات کاهش دهد؛ «گراف خودسوزی زنان که یک معضل بزرگ بود حالا کاهش یافته است. دلیل این کاهش نتیجه آگاهی‌دهی رسانه‌ها و تهیه گزارش‌های تحقیقی توسط زنان خبرنگار در این عرصه است، زیرا حالا زنان از حقوقشان آگاه شده‌اند و خود را قربانی مشکلات خانوادگی نمی‌کنند.»

از سویی عاطفه محمدی خبرنگار «تلویزیون بانو در کابل»، تعدد رسانه‌ها و ایجاد رسانه‌های مختص برای زنان را یک دستاورد مهم در عرصه زندگی زنان می‌داند؛ «حضور زنان در رسانه‌ها الگویی برای زنان دیگر شده است و خبرنگاران زن با گزارش کردنشان در عرصه‌های مختلف به خصوص در رابطه به زندگی اجتماعی زنان توانسته‌اند بر تصویر تاریک دوره طالبان که زنان حتی حق بیرون شدن از چهار دیواری خانه را نیز نداشتند، خط بطلان بکشند.» وحیده فیضی مسوول خبرنگاران زن در کمیته مصوونیت خبرنگاران هم با وجود تهدیدهای امنیتی و مشکلات مالی در رسانه‌ها، ۲۰۱۸ را سال ظرفیت‌ساز برای زنان روزنامه‌نگار می‌داند. (۵)

 

تدوین منشور منع آزار و اذیت برای ارتقای موقعیت زنان در رسانه‌ها

در سال ۱۳۸۸ قانون منع خشونت علیه زنان افغانستانی تصویب شد که آزار و اذیت زنان یکی از مواد آن بود. مجلس نمایندگان این کشور در  سال ۱۳۹۵ هم قانونی را تصویب کرد که طبق آن هرگونه نگاه جنسیتی، تبعیض آمیز و اهانت‌بار به زن جرم تلقی می‌شود و در صورت تکرار جرم، شخص زندانی خواهد شد. اما همان طور که انتظار می‌رفت تصویب این قانون هم نتوانست تاثیر چندانی بر کاهش اذیت و آزارهای خیابانی بگذارد. بعد از گزارش آزار و اذیت زنان خبرنگار از سوی آن‌ها و ترک محل کار از سوی بسیاری از این زنان، سال گذشته مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان، منشور منع آزار و اذیت برای ارتقای موقعیت زنان در رسانه‌ها را با همکاری سازمان گزارشگران بدون مرز، تدوین کرد.

فریده نیکزاد مسوول مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان هدف از نشر این منشور را حمایت از زنان خبرنگار و رسیدگی به شکایات آن‌ها و همچنین کاهش تبعیض جنسیتی دانسته و گفته که این منشور برای تطبیق با قانونی که برای مقابله با اذیت و آزار زنان است، به وزارت اطلاعات و فرهنگ و مسوولان رسانه‌ها فرستاده شده تا بتوانند از مواد آن برای حمایت و دفاع از حقوق خبرنگاران زن استفاده کنند. او همچنین گفته که این منشور به عنوان آغاز یک کمپین است که با هماهنگی و همکاری مشترک مسوولان رسانه‌ها زمینه کاری مصون را برای زنان خبرنگار فراهم می‌کند. فاضل سانچارکی، مسوول نشریات وزارت اطلاعات و فرهنگ هم بعد از تدوین و رونمایی از این منشور گفته که در این اواخر حوادث و وقایع زیادی در رابطه با آزار و اذیت و تبعیض جنسیتی در وزارت اطلاعات و فرهنگ ثبت شده است که این موضوع، نقش اطلاع‌رسانی رسانه‌ها را نشان می‌دهد. او همچنین از ایجاد کمیته‌ای در وزارت اطلاعات و فرهنگ در رسیدگی به مسایل آزار و اذیت زنان و شکایات‌شان خبر داده است.

اما مکیه منیر، رییس مرکز هماهنگی زنان خبرنگار افغانستان، راه حل مقابله با اذیت و آزار خیابانی و جنسی علیه زنان خبرنگار در افغانستان را برنامه‌های آگاهی عامه در مورد کار زنان در اجتماع از طریق رسانه‌ها، تطبیق قانون منع خشونت در برابر زنان و ‌بازداشت افرادی که باعث آزار و اذیت زنان به خصوص خبرنگاران زن می‌شوند، می‌داند و می‌گوید که مجازات آزارگران در چهارچوب قانون، می‌تواند سبب کاهش استفاده کلمات نامناسب و کاهش این خشونت در برابر زنان شود.
هرچند تا اجرایی شدن این منشور به نظر راه زیادی در پیش است اما بلند شدن صدای خبرنگاران زن افغانستانی در مقابل اذیت و آزارهای خیابانی هم می‌تواند هشداری به آزارگران باشد و هم شهامت بیشتری به زنانی بدهد که می‌خواهند در جامعه سنتی و مردسالار افغانستان صدای رسای رسانه‌ها باشند.

 

 

منابع:

1. بی بی سی
2. گاردین
3. دویچه وله
4. مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان
5. مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان