غنچه قوامی: آزار و اذیت جنسی در فضاهای عمومی در لبنان، مانند بسیاری از دیگر کشورها، تجربه روزمره زنان است. در عین حال صحبت کردن از این آزارها در جامعه لبنانی هم‌چنان تابو محسوب می‌شود و در پیوند با شرم و آبروی زنانه است. بر اساس پژوهشی که توسط (IFES) و (IWPR) انجام شده، ۶۱ درصد از زنان لبنانی آزار و اذیت خیابانی را تجربه کرده‌اند.
البته در مورد زنان پناهجوی سوری یا زنان کارگر خارجی، مهاجرت، فقر و نداشتن اجازه قانونی برای زندگی در لبنان، در تقاطع با جنسیت، وضعیت را تشدید می‌کند و هیچ‌گونه راه دفاع، گزارش آزارها و اقدام قانونی برای آنها باقی نمی‌گذارد. بر اساس گزارشی که سازمان عفو بین الملل در سال ۲۰۱۶ منتشر کرد، تمامی ۷۷ زن پناهجویی که مورد مصاحبه قرار گرفتند گفته بودند که آزار و اذیت جنسی در فضای عمومی را تجربه کرده‌اند. توسط همسایه‌ها، رانندگان اتوبوس و تاکسی و حتی گاهی ماموران پلیس و کارکنان دولت.
ریم ۲۸ ساله از بیروت به عفو بین‌الملل می‌گوید: «من به لحاظ مالی، روانی و عاطفی احساس تهدید و خطر می‌کنم. تمام زندگی‌ام تغییر کرده است. حتی مدل موها و مدل لباس پوشیدنم. هر کسی از راه می‌رسد پیشنهاد می‌دهد در ازای پول همراهش بروم. من پاسخ می‌دهم که به چه حقی با من اینطور صحبت می‌کنی؟»
در طی دهه اخیر، گروه‌ها و کمپین‌های متعددی برای مقابله با آزار و اذیت جنسی در فضاهای عمومی در لبنان و تصویب قانون مقابله با آزار جنسی در این کشور شکل گرفته است. از برگزاری کارگاه‌های آموزشی گرفته تا ساخت انیمیشن (adventures of salva) برای تلویزیون رسمی لبنان، راه‌اندازی اپلیکیشن، کمپین‌سازی و ... در میان فعالیت‌ها دیده می‌شود.
مش_بسیطه
یکی از این کارزارها، کمپین مش_بسیطه است که توسط پروژهKIP در زمینه جنسیت و سکسوالیته، از دانشگاه آمریکایی بیروت و وزارت امور زنان لبنان از ۳۱ جولای تا ۱۵ آگوست راه‌اندازی شد. KIP Project با هدف انجام تحقیق و توسعه ادبیات پژوهشی در زمینه آزارجنسی و همچنین سازمان‌دهی کنش‌گری در حوزه مسائل جنسیت در جامعه لبنانی فعالیت می‌کند و در این راستا مجموعه‌ای از پژوهشگران، ان‌جی‌او‌ها، دیگر گروه‌های جامعه مدنی و همچنین نهادهای قانون‌گذاری را درگیر می‌کند. کمپین مش_بسیطه به معنی «اوکی نیست» هم در چارچوب همین اهداف در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت و در واقع واکنشی بود به عادی‌سازی آزارهای جنسی گسترده و روزمره در لبنان و به ویژه در محیط کار.
فرهنگ لبنانی در موارد آزار جنسی، رویکرد متهم‌انگارانه نسبت به قربانی دارد، به آزاردیده احساس شرم را تحمیل می‌کند و عده‌ای از مردم با ابتدایی‌ترین تعاریف آزار جنسی آشنایی ندارند. بنابراین زنان هرروزه با آزار جنسی کلامی در خیابان‌ها و محیط‌های رسمی اشتغال مواجه هستند. در عین حال روز به روز تعداد زنانی که بر احساس «شرم» غلبه می‌کنند و تجربه‌های خود را به اشتراک می‌گذارند بیشتر می‌شود و مقابله با آزار جنسی پیوند عمیق‌تری با آرمان برابری‌طلبی در لبنان می‌خورد.
KiP project فقدان قانونی که از فرد در مقابل آزار جنسی حمایت کند را از دلایل عمده سکوت قربانیان آزار جنسی در لبنان معرفی می‌کند. در قوانین لبنان ماده‌ای که مشخصا آزار جنسی را جرم‌انگاری کند وجود ندارد و از آنجا که قوانین نقش مهمی در فرهنگ‌سازی دارند، KiP project هم‌زمان خواستار اصلاحات قانونی و همچنین آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی در زمینه آزار جنسی شده است. KiP project در توضیحات این کمپین نوشته است: «مش_بسیطه کمپینی ملی است که قصد دارد اهمیت جرم‌انگاری آزار جنسی را آشکار کند و افکار عمومی را برای اصلاحات قانونی بسیج کند.»
KiP project به واسطه کمپین دو هفته‌ای مش_بسیطه از مردم، فعالان مدنی، دانشگاهیان، افراد دولتی و ... خواست عکس‌ها، ویدئوها و نوشته‌های خود را با این هشتگ منتشر کنند و نشان بدهند که آزار جنسی مسئله‌ای عادی نیست. ویدئویی که این کمپین منتشر کرد در طول چند ثانیه نشان می‌دهد که یک زمان از زمانی که از خانه خارج می‌شود در خیابان، دانشگاه و محیط کار چه آزارهایی را متحمل می‌شود. رفتارهایی که عده‌ای حتی نمی‌دانند آزاردهنده است و از این جهت مش_بسیطه یکی از اهداف خود را ارائه چنین آموزش‌هایی به جامعه لبنانی قرار داد.
در طول این دو هفته بنرهای بیلبوردهای مش بسیطه هم در سرتاسر بیروت به نمایش گذاشته شدند و در اماکن عمومی چسبانده شدند. هدر جابر مدیر روابط عمومی KiP project به ایندیپندت می‌گوید: «ما دست روی موضوعی گذاشته‌ایم که به ندرت از آن صحبت می‌شود و واکنش‌ها مثبت بوده است. عده زیادی نوشته‌اند احساس آرامش می‌کنند که بالاخره توانسته‌اند از تجربه‌هایشان صحبت کنند. موضوع دیگری که دیده می‌شود گفتمان مشکل‌سازی است که حول مسئله آزار جنسی وجود دارد. اینکه مسئله مهمی نیست و می‌شود با آن شوخی کرد، یا اینکه به چگونگی پوشش زنان یا ساعاتی که در شهر قدم می‌زنند ربط داده می‌شود. بنابراین لازم است که این رویکردها هم تغییر کند. اما تا اصلاح قوانین جامعه مدنی کوتاه نمی‌آید و برای تغییر تلاش می‌کند.»
Harasstracker
آزاریاب وبسایتی که توسط سه اکتیویست لبنانی در سال ۲۰۱۵ راه‌اندازی شده به قربانیان آزار جنسی این امکان را می‌دهد که تجربه خود را روایت کنند و مکان آن را روی نقشه ثبت کنند. در بخش معرفی سایت آزاریاب آمده است: «آزار جنسی زندگی هزاران را در لبنان تحت تاثیر قرار داده است. این معضل غیرقابل انکار است و نباید برای رفع آن منتظر جادو و معجزه بود. پس ما جامعه لبنانی را به مبارزه جمعی با آزار جنسی فرامی‌خوانیم و امیدواریم فعالیت‌هایمان موجب افزایش فشار افکار عمومی بر دولت شود و دولت را به تلاش برای تصویب قوانین کارآمد وادار کند.»
آزاریاب از نقشه‌آزار (Harassmap) در مصر الهام گرفته که کارکرد و اهداف مشابهی دارد. مایرا المیر یکی از پایه‌گذاران این وبسایت به france24 می‌گوید: «ایده پست آزاریاب بسیار ساده است. کسانی که آزار دیده‌اند یا شاهد آزار فرد دیگری بوده‌اند روایت خود را خواه به طور ناشناس و خواه با هویت واقعی روی نقشه ثبت می‌کنند. فراموش نکنیم که مردان هم می‌توانند مورد آزار جنسی قرار بگیرند و تجربه‌های خود را در سایت ثبت کنند.»
مایرا به این موضوع اشاره می‌کند که جامعه لبنان آزار جنسی را مسئله‌ای کم‌اهمیت تلقی می‌کند. از طرفی دیگر مردم نسبت به تعاریف و اشکال متعدد آزار جنسی آگاهی ندارند و بسیاری از زنان نمی‌دانند اتفاقی که برایشان افتاده در گستره آزارجنسی قرار می‌گیرد یا نه. به همین دلیل آزاریاب سعی دارد که به مردم آموزش دهد آزار جنسی طیف گسترده‌ای از رفتارها، از یک متلک آزاردهنده گرفته تا دست‌درازی، تعقیب کردن و ... را شامل می‌شود.
مایرا المیر ادامه می‌دهد: «با مروری بر اطلاعات دریافت شده توسط آزاریاب می‌توان گفت آزار جنسی در همه جا رخ می‌دهد. بر خلاف باور عمومی، در مناطق اعیان‌نشین هم شاهد این آزارها هستیم و هیچ نقطه امنی وجود ندارد. البته در مکان‌های تاریک که نورپردازی درستی انجام نشده خطر بیشتری وجود دارد.» او معتقد است که تصویب قانون برای مقابله با آزار جنسی ضروری است اما تمام مشکلات را حل نمی‌کند و اثربخش‌ترین شیوه آگاهی‌بخشی و آموزش عمومی بویژه در مدارس است.
در سایت آزاریاب علاوه بر امکان ثبت روایات آزار لیستی از نهادها، تشکل‌ها، مراکز، انجمن‌ها و گروه‌های مختلفی که می‌توانند به قربانیان آزار جنسی خدمات حقوقی، مددکاری و روان‌درمانی و ... ارائه بدهند هم تهیه شده است. در بخش دیگری با عنوان پیشنهادات، سایت آزاریاب توصیه‌های خود را به رسانه‌ها، جامعه مدنی، نهادهای دولتی، پارلمان و ... عنوان کرده است.
تلاش برای تصویب قانون مقابله با آزار جنسی
در قوانین لبنان، اشکال متعدد آزار جنسی به صورت مشخص تعریف و جرم‌انگاری نشده است. سال‌هاست که جامعه مدنی لبنان در صدد تصویب قانون مبارزه با آزار جنسی در فضای عمومی و محیط کار است و تاکنون چندین پیش‌نویس در این زمینه تهیه و به مجلس ارائه شده است. آخرین لایحه مبارزه با آزار جنسی در سال ۲۰۱۴ توسط وزیر امور زنان لبنان ژان اگاساپیان به پارلمان ارائه شد که هم‌چنان در نوبت طرح و رای‌گیری است.
تصویب این قانون می‌تواند گام مهمی در راستای جرم‌انگاری آزار جنسی و مجازات مرتکبین باشد. اگرچه در این میان نگرانی‌هایی هم وجود دارد. اینکه آیا طرح‌های تدوین شده تعریف جامعی از آزار جنسی ارائه داده‌اند؟ آیا این طرح‌ها می‌توانند منافع زنان فرودست، مهاجر و دیگر گروه‌هایی که از تبعیض مضاعف رنج می‌برند را تامین کنند؟ آیا همه زنان جامعه لبنانی دسترسی برابر به عدالت دارند؟ آیا تصویب قانون به تنهایی پایان معضل آزار جنسی در لبنان خواهد بود؟ همان‌طور که کنشگران جامعه مدنی در لبنان تاکید کرده‌اند، تصویب قانون به تنهایی به هیچ وجه امنیت را به جامعه لبنانی که عمیقا مردسالار است باز نخواهد گرداند.
تجربه کشور مصر هم به خوبی نشان می‌دهد که تصویب قانون برای مبارزه آزار جنسی کافی نیست. فمینیست‌های مصری سال‌ها برای تصویب قوانین به لابی و کمپین‌سازی پرداختند و قانون مقابله با آزار جنسی علی‌رغم ضعف‌هایی که داشت در سال ۲۰۱۴ در این کشور تصویب شد. اما کنشگران مصری پیش از تصویب قانون دریافته بودند که آزار جنسی بیش از هر چیز ریشه در باورهای جنسیت‌زده اجتماعی و کلیشه‌های نادرست «مردانگی» و «زنانگی» دارد و برای به چالش کشیدن این باورها باید به فعالیت و آگاهی‌بخشی در بطن جامعه پرداخت. این موضوع زمانی بیش از پیش عیان شد که ان‌جی‌او ها و سازمان‌های مدنی گزارش کردند برخی از زنانی که برای شکایت به پلیس مراجعه کرده‌اند توسط ماموران پلیس مورد آزار مضاعف قرار گرفته‌اند و از شکایت منصرف شده‌اند. بنابراین جامعه مدنی هم بیش از قبل بر روی مسئله آموزش، توانمندسازی و آگاهی‌بخشی عمومی متمرکز شد.
پژوهش‌ها چه می‌گویند؟
جامعه لبنان جامعه‌ای متکثر و در حال تجربه دگرگونی‌های اجتماعی است و با موانع متعددی بر سر راه دستیابی به برابری جنسیتی روبه‌رو است. موانعی مانند درگیری‌های منطقه‌ای و همچنین حضور دو میلیون پناهنده در این کشور که فراهم کردن خدمات درمانی و آموزشی را دشوار کرده است. و البته مهم‌تر از هر عامل دیگری تاریخچه فرقه‌گرایی در کشور لبنان که اثرات مستقیمی بر روی تعریف مردی و مردانگی، بر روی روابط جنسیتی در این کشور و قابلیت انجام پژوهش بر روی این موضوعات داشته است.
موسسه پروموندو (Promundo) در همکاری با نهاد زنان سازمان ملل (U.N. Women)، ۴۸۳۰ مرد در کشورهای لبنان، مصر، مراکش و فلسطین مورد نظرسنجی قرار داد و نتیجه تحقیقات خود را در سال ۲۰۱۷ منتشر کرد. ۳۱ درصد مردان لبنانی در این نظرسنجی اعتراف کردند که زنان را مورد آزار جنسی قرار داده‌اند. این گزارش از پیچیدگی نرم‌های جنسیتی و باورهای عمیق مردسالارانه در جامعه لبنان پرده برمی‌دارد. نرم‌هایی که توسط سنت، هویت‌های جنسیتی در حال تغییر و موقعیتهای زیستی خاص شکل گرفته است. بر اساس این گزارش دینامیک جنسیتی در اکثر خانه‌های لبنانی مبتنی بر نابرابری است و اکثر مردان لبنانی به نوعی تمایل به سلطه بر پارتنرهای خود را ابراز کرده‌اند. بر طبق نتایج این تحقیق مردانی که در گفتار خود باور چندانی به برابری جنسیتی ندارند بیشتر احتمال دارد که مرتکب آزار جنسی شوند.
منابع:
http://thekipproject.info/mesh-basita/
https://stepfeed.com/lebanon-says-mesh-basita-to-sexual-harassment-7470
http://observers.france24.com/en/20161214-website-tracking-street-harassment-lebanon
https://promundoglobal.org/wp-content/uploads/2017/12/IMAGES_Leb_summary_Final_Web_Dec13.pdf
 - Copy 2.jpg&width=72&height=72)
