غنچه قوامی: در کوروگوسو، یکی از جرم‌خیزترین مناطق زاغه‌نشین کنیا به وسعت دو کیلومتر مربع، جمعیتی حدود 150 هزار نفر و فقدان امکانات بهداشتی و حمایت‌های اجتماعی، زنان محلی برای مقابله با خشونت جنسی دست به کار شده‌اند. این زنان به یادگیری هنرهای رزمی روی آورده‌اند که بتوانند در مقابل متجاوزان از خود دفاع فیزیکی کنند.[1] در این اجتماعات باوری فراگیر است که می‌گوید تجاوز به زنان کهنسال مردان را از گناهان و جرایمشان پاک خواهد کرد. بر همین اساس، خشونت جنسی علیه زنان کهنسال رایج است و مردان جوان عموما تحت تاثیر همین خرافه اقدام به تجاوز می‌کنند. آنها دست به دزدی می‌زنند و برای تطهیر گناهان خود به زنان سالمند تجاوز می‌کنند. باور رایج دیگر این است که زنان مسن، مبتلا به اچ آی وی نیستند و کم‌خطرند.[2]
ابن زنان که عموما «مادربزرگ‌ها» خوانده می‌شوند و گروهی 20 نفره را تشکیل می‌دهند، هفته‌ای دوبار در یک کلیسای محلی گرد هم می‌آیند و تمرین دفاع شخصی می‌کنند. مربی کیسه بوکس را نگه می‌دارد و زنان به نوبت جلو می‌آیند و ضربه می‌زنند. ضربه‌ها محکم نیستند اما به گفته مربی قدرت نیست که اهمیت دارد بلکه صرفا باید نقاط حساس بدن انسان را نشانه گرفت. ژویس وانجا، 65 ساله است و دلیل خود را برای روی آوردن به یادگیری دفاع شخصی این‌گونه توضیح می‌دهد: «در زاغه‌ها با کمبود توالت و آب آشامیدنی و فقدان سیستم فاضلاب مواجهیم. به همین دلیل باید مسیرهای طولانی را پیاده طی کنیم و در معرض تجاوز قرار می‌گیریم. بعد از غروب آفتاب حدود ساعت 8 داشتم به دستشویی می‌رفتم که گروهی از مردان جوان به من هجوم آوردند و لباس‌هایم را پاره کردند. شروع کردم به فریاد زدن. خوشبختانه مردان دیگری در آن حوالی صدایم را شنیدند و به کمکم آمدند. مهاجمان فرار کردند اما یک دندانم را از دست دادم و گیج و مبهوت بودم.»
وانجا پیش‌تر از دوستانش شنیده بود که زنان مسن را مورد هدف خشونت جنسی قرار می‌دهند منتها خودش برای اولین بار با چنین خشنتی مواجه شده است. سال 2014، یکی از دوستان وانجا نیز مورد تجاوز قرار گرفته و به قتل رسیده است: «4 مرد به او تجاوز و او را رها کردند. روز بعد او واقعه را به پلیس گزارش کرد و گفت که از آن چهار نفر دو نفر را می‌شناسد و در نزدیکی محل خانه او سکونت دارند. اما یک روز بعد از این گزارش او دوباره مورد تجاوز قرار گرفت و به قتل رسید. برای ما خیلی دردناک بود. دائما در تلویزیون و رادیو درباره از این دست موارد می‌شنیدیم اما هیچ راهی برای حفاظت از خودمان نداشتیم. پلیس هم کمکی به ما نمی‌کرد. خوشبختانه دست به کار شدیم تا کاراته یاد بگیریم و از خودمان محافظت کنیم.»
این زنان اجتماعی قدرتمند تشکیل داده‌اند که از آموزش کاراته فراتر رفته است. آنها برای حمایت و مراقبت از کودکان بی‌سرپرست مبتلا به اچ آی وی، مرکزی روزانه راه‌اندازی کرده و کمک مالی گردآوری می‌کنند. کالاهای دست‌ساز می‌فروشند و عوایدش را به موارد اضطراری که برای اعضا پیش می‌آید اختصاص می‌دهند. از طرفی دیگر مادربزرگ‌ها این آموزش‌ها را به دختران جوان هم انتقال می‌دهند. ماری نوکی 85 ساله، که از زمان مرگ همسرش، یعنی 30 سال است پلاستیک جمع می‌کند و برای بازیافت می‌فروشد، روایت می‌کند: «چند مرد جوان مست تو را متوقف می‌کنند، به گوشه‌ای می‌کشانند و تجاوز می‌کنند. با یک نگاه می‌توانم مردان دارای سوءنیت را تشخیص بدهم. هیچ کس نمی‌تواند مرا تهدید کند.» نوکی چهار سال است که در این کلاس‌ها شرکت می‌کند و دانش، اعتماد به نفس و مهارتی که کسب کرده را به نوه 5 ساله خود آموزش می‌دهد.
الیس مولوی 72 ساله می‌گوید از طریق همین آموزش‌های دفاع شخصی، موفق شده بر گروهی از مردان مهاجم غلبه و آنها را دفع کند: «مرا دوره کردند. به یکی از آنها در ناحیه بیضه‌ها ضربه زدم و به زمین افتاد. یکی دیگر از پشت من را گرفت و چشمانش را چنگ زدم. ما یاد گرفتیم که اولین سلاح همواره فریاد زدن است. شروع کردم به داد زدن. به بینی آخرین نفرشان یک مشت زدم و او هم روی زمین افتاد. التماس می‌کرد که نکشمش.» مارگارت ماتیا زنی که هنرهای رزمی را به مادربزرگ‌ها آموزش می‌دهد می‌گوید که این درس‌های دفاع شخصی تا به حال جان عده زیادی را نجات داده است. نه تنها زنان سالمند بلکه جوانان و کودکان. در سال 2012 که این برنامه‌های آموزشی آغاز شد، بیش از 200 زن مسن(تا 105 ساله) برای شرکت در کلاس‌ها ثبت‌نام کردند و تا به امروز هزاران زن آموزش دیدهاند. تا سال 2015 از دو کلاس در هفته به ۱۲ کلاس در دیگر نقاط شهر افزایش یافت.
بیشتر بخوانید:
چرا واکنش‌ها به خشونت جنسی در کنیا نیازمند تغییرات جدی است؟
پس از گذشت چند سال، امروز دیگر تمامی مربیان دفاع شخصی از زنان محلی همین منطقه‌اند که خود در همین کلاس‌ها آموزش دیدهاند. برای مثال، ویتیجنی در سال 2013 در مسیر خانه‌اش ربوده شد و مورد تجاوز قرار گرفت. یک سال بعد از این واقعه او شنید که سازمان محلی در ازای آزمایش اچ آی وی، تی‌شرت مجانی هدیه می‌دهد. رفت آزمایش داد و نتیجه مثبت بود. او به همان واقعه تجاوز مظنون بود. ویتیجنی می‌گوید: «خیلی عصبانی بودم و مدتی بعد دچار افسردگی شدم. کمی بعد یکی از دوستانم درباره کلاس‌های دفاع شخصی برایم گفت. ثبت‌نام و شرکت کردم و بعد از 5 سال خودم توانستم مربی شوم.»[3] بئتریس نیاریارا یکی دیگر از مربیان محلی است که می‌گوید از زمان آغاز برنامه‌های دفاع شخصی، موارد تجاوز به زنان مسن در این منطقه کاهش پیدا کرده است و زنان با آرامش بیشتری شب‌ها سر بر بالین می‌گذارند.[4]
مارگارت ماتیا توضیح می‌دهد: «علاوه بر باورهای خرافی رایج مبنی بر پاکسازی گناهان، مردان تصور می‌کنند که زنان مسن ضعیف هستند و قدرت دفاع از خود را ندارند. انگیزه دیگر مردان این است که باور دارند این زنان بیماری‌های مقاربتی ندارند پس گزینه‌های مناسبی برای مورد هدف قرار دادن هستند. بنابرین ما به این زنان به شیوه‌های مختلفی آموزش می‌دهیم تا بتوانند از خود دفاع کنند. البته به عنوان اولین گزینه همیشه تاکید بر تلاش برای بیرون آمدن از موقعیت است و بعد از آن حمله فیزیکی.» ژاکلین موکامی یکی دیگر از مربیان می‌گوید: «طوری عمل می‌کنید که گویی دیوانه‌اید و به سمت متجاوز حمله‌ور می‌شوید. او را می‌ترسانید چون متوجه می‌شود که زن نحیف و ضعیفی که تصور می‌کرده نیستید.»
به گفته ماتیا آمار تجاوز به زنان مسن در زاغه‌ها بالا است. یکی از آخرین موارد پس از تجاوز به قتل رسید و جنازه‌اش در رودخانه‌ای که از کنار زاغه می‌گذشت رها شده بود. مورد دیگر پس از تجاوز از یک پنجره حلق‌آویز شد. دولت کنیا آمار رسمی از خشونت جنسی در این کشور ارائه نمی‌کند اما بر اساس داده‌های تشکل اوجاما که برگزارکننده کلاس‌های دفاع شخصی در کوروگوسو است، 25 درصد از زنان این زاغه خشونت جنسی را تجربه کرده‌اند و این آمار رو به افزایش است. به گفته لیلیان کاسینا، مدیر پروژه واحد نظارت بیماستان زنان نایروبی یک پنجم قربانیان این خشونت‌های جنسی، زنان بالای 60 سال هستند. بیمارستان زنان نایروبی[5] دارای بزرگ‌ترین مرکز بهبودیابی از خشونت جنسیتی در این کشور است. این بیمارستان ماهانه صدها قربانی خشونت جنسی را تحت پوشش قرار می‌دهد. در میان قربانیان افراد بالای 100 سال هم وجود داشته است. تشکل برگزارکننده کلاس‌های دفاع شخصی، به بازماندگان تجاوز خدمات مشاوره‌ای هم ارائه می‌دهد و آنها را برای دریافت حمایت‌ها پزشکی به مراکز مربوطه ارجاع می‌دهد. این تشکل، فرومی برای بازماندگان ایجاد کرده که بتوانند بصورت ناشناس تجربه‌های خود را روایت کنند و با بازماندگان دیگر آشنا شوند.
آمار جرم در نایروبی بسیار بالا و خشونت جنسی فراگیر است. در سال 2010 وزیر امور جنسیتی کنیا در مصاحبه‌ای گفت که در برخی نواحی بویژه زاغه‌ها، خود ماموران پلیس مرتکبان خشونت جنسی‌اند. پلیس می‌گوید تلاشش را کرده واحد‌های زنان در ایستگاه‌های پلیس تشکیل داده و برنامه‌های آموزشی عمومی در نظر گرفته است. اما کنشگران فعال در بیمارستان زنان نایروبی می‌گویند پلیس فقط در مواردی معدود از جراحت‌های شدید و تجاوزهای گروهی بسیار خشونت‌آمیز مداخله می‌کند.[6] در حالی که در مناطق زاغه‌نشین مداخله دولت در زمینه فراهم‌سازی امکانات و مسکن و زیرساخت‌ها کاملا غایب است، پلیس حضوری گسترده در این مناطق دارد و ماموران به راحتی و در مصونیت کامل اقدام به ارعاب، آزار و قتل مردان جوان می‌کنند. نماینده کمیسیون حقوق بشر کنیا در سال 2019 در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که ماموران پلیس قوانین را به گونه‌ای تبعیض‌آمیز به کار می‌گیرند و هر ماه تعدادی از مردان جوان در مناطق زاغه‌نشین توسط پلیس کشته می‌شوند.[7]
به گفته کنشگران سازمان‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد، در سکونت‌گاه‌های غیررسمی شدیدترین خشونت‌ها رخ می‌دهد. در مناطق زاغه‌نشین فقدان امکان رفاهی و بهداشتی، بیکاری و ... وضعیت را تشدید کرده است. 60 درصد جمعیت نایروبی زاغه‌نشین هستند. بسیاری از زنان برای دسترسی به توالت، جرات بیرون آمدن از خانه در ساعات تاریک را ندارند. سیاست‌ها، قوانین و مقررات کنیا حق دسترسی به بهداشت را به رسمیت می‌شناسد اما در سکونت‌گاه‌های غیررسمی این استانداردها را رعایت نمی‌کند و مقررات را به اجرا نمی‌گذارد. پروژه‌هایی مانند آموزش دفاع شخصی اگرچه به توامندسازی این زنان منجر شده اما به گفته خود زنان آنقدر ساده‌لوح نیستند که گمان کنند با دفاع شخصی مشکلاتشان به پایان رسیده است. با این حال پروژه دفاع شخصی تشکل اوجاما در زاغه‌های نیروبی چنان موفق بود و با استقبال عمومی زنان مواجه شد که به شکل‌گیری نهادی با همکاری سازمان مردم‌نهاد «نه یعنی نه»[8] انجامید. سازمان بین‌المللی «نه یعنی نه» بر آموزش نوجوانان تاکید دارد و ده‌ها هزار دانش‌آموز را در مدارس راهنمایی نایروبی در زمینه خشونت علیه زنان آموزش داده است. بر اساس یافته‌های مطالعه دانشگاه استنفورد، این برنامه‌های آموزشی کوتاه، دیدگاه نوجوانان را نسبت به زنان ارتقا داده است.[9]
[1] https://www.bbc.co.uk/programmes/p04ng1p4
[2] https://www.thenewhumanitarian.org/report/87888/kenya-gung-ho-grannies-learn-self-defence
[3] https://www.csmonitor.com/World/Africa/2020/0902/Karate-grannies-As-assaults-persist-Nairobi-s-women-fight-back
[4] https://vimeo.com/268521448
[5] https://nwh.co.ke/hospital/
[6] https://www.aljazeera.com/news/2010/7/7/rape-threat-stalks-kenyas-slums
[7] http://www.ariseconsortium.org/violence-urban-youth-kenya/
[8] https://www.nomeansnoworldwide.org/
[9] https://www.stanfordchildrens.org/en/about/news/releases/2015/in-kenya-program-changes-male-attitudes-about-sexual-violence-study-finds.page
 - Copy 2.jpg&width=72&height=72)
