مریم رحمانی: آنچه در دانشگاه زنجان روی داد اولین نوع از این گونه برخوردهای حرمت‌شکنانه با دانشجویان دختر در محیط‌های آکادمیک نبوده و مطمئنا آخرین آن هم نخواهد بود مگر آن که دولت مصمم شود تا از دختران دانشجو، حمایت قانونی به عمل بیاورد. متاسفانه در وقایع رخ داده در دانشگاه زنجان و سایر دانشگاه‌ها، هرگز مسئولان آموزشی درصدد حمایت از دانشجویان دختر برنیامده‌اند. اسفناک‌تر از همه شانه‌خالی‌کردن‌ها در قبال امنیت دانشجویان، حکم ۳۰ ضربه شلاق تعزیری برای دختر قربانی در دانشگاه زنجان است، حکمی که از این به بعد دست برخی از آقایان اساتید را برای سوءاستفاده های جنسی بازمی‌گذارد. اگر تاکنون برخی از اساتید از فاکتور نمره‌های درسی به عنوان حربه برای به سکوت‌کشاندن دانشجویان دختر استفاده می‌کردند اکنون حربه بهتری برای سرکوبی به دست آورده‌اند.
در مواردی که دانشجویان دختر تنها به شکایت کتبی علیه اساتید بی‌اخلاق، اقدام می‌کردند (آن هم با پرهیز از هرگونه هیاهو) ، شاهد بوده‌ایم که غالبا آنان بازنده بوده‌اند. از آنجایی که روسای دانشگاه‌ها را مردان تشکیل می‌دهند، آنان عموما اهمیتی به چنین موضوعاتی نمی‌دهند و فورا دختران را به رفتارهای تحریک‌کننده محکوم می‌کنند! بنابراین با این رویه، امیدی به بهبود فضا ایجاد امنیت برای دختران نیست و این اهمال شاید سیاستی عمدی در ناامن کردن هرچه بیشتر فضای دانشگاه برای حذف فیزیکی زنان از محیط‌های آموزشی و همچنین محیط‌های کاری باشد.
فقدان قوانین و مقررات در حفاظت و حمایت از حرمت دانشجویان و به ویژه دختران دانشجو در محیط‌های دانشگاهی و نیز محیط‌های شغلی و حرفه‌ای در ایران، هنگامی بیشتر رخ می‌نماید که مشاهده می‌کنیم در کشورهایی که به زعم برخی از «مسئولان» کشور ما، جوامعی «غیر اخلاقی» محسوب می‌شوند، سالیان سال است که قوانین و مقرراتی برای پاسداشت حرمت انسانی به مورد اجرا در می‌آید، ولی در دانشگاه‌های ما با حرمت‌شکنی‌ها (که برای نمونه در واقعه دانشگاه زنجان رخ داد)، نه تنها برخورد درستی نمی‌شود و مسئولان درصدد تدوین قوانینی برای جلوگیری از تکرار چنین حرمت‌شکنی‌هایی برنمی‌آیند، بلکه قربانی را در مقام مقصر می‌نشاند و محاکمه می‌کنند.
برای آن که به عمق فاجعه انسانی و اخلاقی که در جریان دانشگاه زنجان و دیگر وقایع مشابه اتفاق افتاده پی ببریم در ادامه، به بخشی از «سیاست پاسداشت حرمت انسانها در محل کار و تحصیل» در دانشگاه اکستر انگلستان اشاره خواهم کرد تا بدین طریق تفاوت سیاستگذاری در این زمینه را بهتر نشان دهم.
سیاست پاسداشت حرمت انسانها در محل کار و تحصیل / دانشگاه اکستر
«1- بیان سیاست
1-.1 دانشگاه اکستر متعهد به اجرای سیاست برابری فرصتها برای همگان است و می‌کوشد که محیطی فارغ از هرگونه تبعیض ناعادلانه فراهم کند تا اعضای هیئت علمی و دانشجویان بتوانند در آن، استعدادهای بالقوه خویش را شکوفا سازند. با همه افراد - چه مشغول به کار، چه در حال تحصیل- باید با احترام و وقار رفتار کرد؛ برای ایجاد محیطی که در آن آزار و اذیت پذیرفتنی نیست، اعضای هیئت علمی و دانشجویان نقش مهمی ایفا می‌کنند.
1-2. هدف این سیاست کمک به ایجاد و ترویج یک محیط و فرهنگ کاری و آموزشی است که در آن، آزار و اذیت مطلقا پذیرفتنی نیست و افراد با اعتماد به نفس و بدون نگرانی از تحقیر یا انتقام دیگران با چنین رفتارهای نادرستی برخورد کنند. دانشگاه سعی دارد با اجرای این سیاست اطمینان حاصل کند که اگر شخصی مورد آزار و اذیت قرار گرفت، روش‌های مناسبی به سهولت موجود باشد که با این رفتارهای ناپسند برخورد کند و مانع تکرار آنها شود. آزار و اذیت اثرات زیان‌آوری بر سلامتی، اعتماد به نفس، روحیه یادگیری و عملکرد قربانیان دارد.»(1)
همان‌طور که در این سند آمده است «آزار و اذیت مطلقا پذیرفتنی نیست». اما در این سند، آزار و اذیت برخلاف آن که در کشور ما معمولا قوانین در ابهام هستند و قابل تفسیر، «مبهم» و تعریف‌ناشده باقی نمی‌ماند. به طوری که در بخش دیگری در این مجموعه قوانین «آزار و اذیت نژادی، جنسی و شخصی» به طور شفاف تعریف شده و آمده است:
«1-3 . آزار و اذیت جنسی عبارت است از بیان نامناسب عقاید جنسی یا انجام ناشایست فعالیت‌های جنسی در محیط‌های تدریس، یادگیری یا کار وشامل موارد زیر می‌باشد:
تماس بدنی غیر ضروری و ناخواسته، توجهات یا پیشنهادهای ناخوشایند، نمایش آشکار مطالب جنسی، بیان عقاید جنسی، لطیفه‌های تحقیرآمیز یا توهین‌آمیز، ایما و اشاره‌ها و دشنام‌های جنسی، عقاید ناخواسته درباره وضع ظاهری، نوشتن متون یا پیام‌های موهن بر صفحه کامپیوترها یا جاهای دیگر، درخواست یا تقاضاهای گستاخانه برای تماس جنسی یا تجاوز جنسی حقیقی.
2-3 آزار و اذیت جنسی توجیه‌ناپذیر است، حتی اگر شخص خاطی قصد توهین‌کردن نداشته باشد.
3-3 آزار و اذیت جنسی اغلب اما نه همیشه در میان اشخاصی اتفاق می‌افتد که مقام یکسانی ندارند و این دانشگاه با کسانی که از موضع قدرت خود سوءاستفاده کنند به شدت برخورد خواهد کرد. نمونه‌های آشکار سوءاستفاده از مقام و جایگاه شامل موارد زیر است :
وعده پاداش در مقابل موافقت با پیشنهاد مطرح شده؛ مثلا دادن نمره بالاتر به دانشجویان با سفارش ترفیع برای اعضای هیئت علمی
تهدید به مجازات در صورت موافقت نکردن؛مثلا امتناع از حمایت کردن یا فراهم کردن منابع مناسب یا رد درخواست آموزش مناسب.
مراجع مسئول باید بدانند که حتی در زمانی که وعده یا تهدید آشکاری وجود ندارد نیز ممکن است شخصی مورد آزار و اذیت قرار بگیرد.
4-3. بنا به دلایل حرفه‌ای و اخلاقی، اعضای هیئت علمی باید بین خود و دانشجویان رابطه‌ای رسمی و مناسب برقرار کنند.
و در ادامه این سند راه‌های مختلفی برای مقابله با انواع آزار و اذیت‌ها معرفی شده است که در کل به دو بخش اقدامات غیررسمی و اقدامات رسمی تقسیم می‌شود. در اقدامات غیررسمی یکی از راه‌های مشاوره با متخصصین آزار و اذیت است که البته بلافاصله فهرستی از مشاوران در سند ذکر شده است (2).
در بخش اقدامات رسمی در این سند آمده است:
«شکایت‌نامه‌ای کتبی تنظیم کنید. اگر اقدامات غیر رسمی موثر واقع نشد و خواستید به صورت کتبی شکایت‌نامه‌ای تنظیم کنید، مشاور به شما خواهد گفت که شکایت‌نامه را در خطاب به چه کسی بنویسید و در تنظیم متن نامه نیز به شما کمک خواهد کرد.
اعضای هیئت علمی باید شکایت‌نامه کتبی را به نشانی مدیر کارکنان ارسال کنند.
دانشجویان باید شکایت‌نامه کتبی را به نشانی رییس دانشکده ارسال کنند.»
اما توصیه‌ها و راهنمایی‌های مندرج در این سند به همین جا ختم نمی‌شود و کلیه مراحلی که دانشجویان برای طرح شکایت خود باید پیگیری کنند به دقت و با جزئیات مطرح شده است تا آنان قادر شوند بدون هیچ ابهامی به پیگیری طرح شکایت خود بپردازند:
مرحله دوم شکایت دانشجویان(3)
پاسخ اولیه به شکایت خود را ظرف ۵ روز کاری دریافت خواهید کرد.
براساس ماهیت شکایت، تحقیقات مقدماتی به عمل خواهد آمد. شما را همکار، دانشجوی دیگر، نماینده اتحادیه صنفی و یا مشاور در تمامی جلسات همراهی می‌کنند. گرچه در طی تحقیقات ممکن است مجبور شوید که جزییات را بیان کنید اما از شما نخواهند خواست که در صورت عدم نیاز یا به طور مداوم به ذکر جزییات بپردازید.
نتایج این تحقیقات شامل موارد زیر است:
آغاز رسیدگی به شکایات هیئت علمی و یا دانشجویان
آغاز آیین دادرسی کیفری اعضای هیئت علمی و یا دانشجویان
هر تصمیمی که اتخاذ شود، شما از مفاد آن و از دلایل اتخاذ آن مطلع خواهید شد.
هیچ کس نباید بترسد که به خاطر شکایت از زورگویی یا آزار و اذیت، قربانی و تنبیه خواهد شد.»
تفاوت از زمین تا آسمان است
«سیاست پاسداشت حرمت انسانها در محل کار و تحصیل» در دانشگاه اکستر، نمونه‌ای بود از قوانین حاکم بر دانشگاه‌های دیگر کشورها. حال اگر این روش و الگو را در کنار رفتارهای مسئولین ایرانی در قبال پرونده زنجان و یا سایر موارد این چنین بگذاریم، خواهیم دید که تفاوت از «زمین تا آسمان است». واقعه زنجان نشان داد که چنین موضوعی که با یک برنامه‌ریزی درست و تنظیم و اجرای قوانین از این دست می‌توانست بدون جنجال و دادن هزینه زیاد حلوفصل شود، در نبود قانون و عدم حمایت نظام از زنان- نه تنها در محیط تحصیل بلکه در تمامی اماکن از جمله محیط‌های کاری- به بحرانی تبدیل شد که قربانیان بسیاری داشت. ای کاش مسئولانی که مدام از بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی در جوامع غربی سخن می‌گویند کمی منصفانه خود به قضاوتی عادلانه می‌نشستند.
پانوشت ها:
1 . متن کامل سند این سیاست در نشانی زیر قابل دسترسی است:
www.ex.ac.uk/admin/personnel...
(با تشکر صمیمانه از ارمغان سقراط که ترجمه این متن را دراختیار من قرار داد.)
2 – لیست مشاوران در لینک زیر قابل دسترس است:
www.ex.ac.uk/harassment/netw...
3 – مرحله دوم شکایت دانشجویان در لینک زیر با جزئیات آمده است:
www.exeter.ac.uk/brad/ead/ac...
منبع: مدرسه فمینیستی
