مهتاب محمودی: حضور زنان در دانشگاه‌ها در چند دهه اخیر در سراسر جهان افزایش چشمگیری داشته چنانکه در حال حاضر در کشورهایی چون ایران، سریلانکا، کوبا، آرژانتین، جامائیکا، تونس و قرقیزستان تعداد دانشجویان زن از دانشجویان مرد بیشتر است. باوجود افزایش حضور زنان در دانشگاه‌ها همچنان دانشگاه به مثابه بخشی از حوزه عمومی بستر بروز انواع مختلف تبعیض‌های جنسیتی و آزارهای جنسی است. این وضعیت در کشورهایی چون ایران به دلیل قوانین تبعیض‌آمیز، سیاست‌های مردسالارانه حاکمیت و تبعیض‌های سیستماتیک تشدید میشود.
پیمایش‌های انجام شده در کشورهای مختلف نشان می‌دهد آزارهای جنسی و جنسیتی علیه زنان در محیط‌های آکادمیک امری کمابیش شایع است. دانشگاه‌های ایران نیز مانند دیگر کشورها به این معضل اجتماعی دچارند اما علاوه بر این آزارها انواع دیگری از خشونت از جمله تفکیک جنسیتی در دانشگاها، قوانین تبعیض‌آمیز و محدودیت‌های شدید در خوابگاه‌های زنانه، دخالت در پوشش دانشجویان و سرکوب آنان به بهانه بدحجابی توسط حراست و کمیته انضباطی بخشی از خشونتی است که به‌طور رسمی بر زنان دانشجو در ایران اعمال میشود. محدودیت‌ها و تبعیض‌ها علیه دانشجویان زن در دانشگاه‌های ایران امری رایج است اما اشکال مختلف اعمال سلطه بر زنان دانشجو و میزان و شدت آن در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است. دانشگاه علامه طباطبایی یکی از دانشگاه‌هایی است که در سال تحصیلی جاری با اعمال تفکیک جنسیتی اعتراضاتی را در میان دانشجویان برانگیخته است. با آغاز سال تحصیلی تفکیک درهای ورودی، تفکیک سلف‌های زنان و مردان، تفکیک جنسیتی در بوفه‌ها و برخوردهای شدید حراست با دانشجویان زن و احضارهای کم‌سابقه دانشجویان زن به کمیته انضباطی منجر به بروز این اعتراضات شد.
پیشینه تفکیک جنسیتی در دانشگاه علامه
با روی کارآمدن دولت احمدی‌نژاد و اعمال تغییرات گسترده در دانشگاه‌ها ریاست دانشگاه علامه نیز تغییر کرد. در دوران ریاست صدرالدین شریعتی دانشگاه علامه طباطبایی نیز دستخوش تغییرات بسیاری شد. اغلب از اخراج و بازنشستگی اجباری برخی استادان دانشگاه به عنوان میراث دوران هشت ساله ریاست شریعتی بر دانشگاه علامه یاد میشود اما تغییرات دیگری نیز در آن دوره در دانشگاه علامه رخ داد که منجر به تعمیق بیشتر شکاف های جنسیتی در این دانشگاه شد. جداسازی جنسیتی گسترده در کلاس‌های درس، تک‌جنسیتی کردن پذیرش برخی رشته‌ها و افزایش سخت‌گیری‌ها و دخالت در پوشش دانشجویان زن و برخوردهای انضباطی با آن‌ها، همچنین افزایش محدودیت‌ها در خوابگاه‌های دانشجویان زن از جمله سیاست‌های تبعیض‌آمیز دانشگاه علامه در آن دوران و به‌ویژه از سال ۹۰ به بعد بود.
تفکیک جنسیتی سلف دانشجویان
اگرچه پس از تغییر رئیس دانشگاه در سال ۹۲ به تدریج تفکیک جنسیتی کلاس‌های درس و تک‌جنسیتی بودن برخی رشته‌ها برداشته شد اما به گفته دانشجویان دانشگاه علامه موج جدیدی از تفکیک‌های جنسیتی در دو سال اخیر در دانشگاه علامه آغاز شده است. تفکیک ورودی‌های سلف زنان و مردان یکی از این تغییرات است. مهتاب بیات، فعال دانشجویی در دانشگاه علامه، درباره تفکیک ورودی سلف این دانشگاه به «دیده‌بان آزار» می‌گوید: «عملکرد مسئولان دانشگاه علامه به‌گونه‌ایست که با ایجاد معضل‌ها و مشکلات جدید دائما مطالبات دانشجویان به مسائل حداقلی‌تر می رسد. سال گذشته در تلاش بودیم با جداسازی سلف دختران و پسران مقابله کنیم. این مطالبه به نتیجه نرسید و در نهایت امسال حتی ورودی و راهروهای سلف‌ها نیز از هم جدا شد و حالا این بار باید برای تفکیک نشدن راهروها تلاش می‌کردیم. در نهایت پس از دو ماه پیگیری و تلاش دانشجویان در نهایت وضعیت ورودی سلف به حالت پیشین بازگشت اما همچنان سلف دختران و پسران از هم جداست».
آزاده یکی از دانشجویان رشته ادبیات در دانشگاه علامه درباره تفکیک جنسیتی سلف این دانشگاه می‌گوید: «دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجه و الهیات دانشگاه ما در یک محل هستند. تعداد دخترها از پسرها خیلی بیشتر است و به همین دلیل فضای سلف دخترها نسبت به جمعیتشان کوچک است. در سلف دختران معمولا تعداد صندلی‌ها کمتر از دانشجویان است ولی چون تعداد پسرها کمتر است چنین مشکلی ندارند. اگر سلف‌ها ادغام می‌شد اصلا چنین مشکلی هم وجود نداشت».
فرحناز غالبی، فعال دانشجویی در دانشگاه علامه، درباره تبعیض ناشی از تفکیک جنسیتی سلف این دانشگاه به «دیده‌بان آزار» می‌گوید: «سلف دانشگاه علامه به این صورت است که طبقه اول به دانشجویان پسر و طبقه دوم به دانشجویان دختر تعلق دارد. اگرچه ساختمان سلف آسانسور دارد اما آسانسور معمولا خراب است. به همین دلیل دختران معلول یا افرادی که دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند اغلب دچار مشکل می‌شوند. از طرفی در صورت ورود دختران به سلف پسران برخوردهای زننده‌ای از سوی مسئولان سلف با دانشجویان دختر صورت می‌گیرد».
دخترها فقط تا ساعت پنج حق دارند گرسنه شوند!
مهتاب بیات درباره تفکیک جنسیتی سلف و بوفه دانشگاه علامه می‌گوید: «اگر دختر هستند و در دانشگاه علامه درس می‌خوانید باید بدانید که تنها تا ساعت ۵ عصر حق گرسنه‌شدن دارید چون بوفه دختران تنها تا ساعت ۵ باز است. پس از ساعت ۵ بوفه دختران تعطیل میشود و بوفه آقایان هم به خانم‌ها چیزی نمی‌فروشد. در مواردی پیش آمده که نشستن دختران در بوفه پسران منجر به احضار آنان به کمیته انضباطی شده است».
زینب یکی از دانشجویان دانشگاه علامه درباره تفکیک جنسیتی بوفه این دانشگاه می گوید: «این اصلا عادلانه نیست که ما برای خرید یک لیوان چای باید حتما طبقه بالا برویم در حالی که قبلا می‌توانستیم از بوفه پسران خرید کنیم. اگر ساعت از پنج بگذرد که دیگر اصلا امکان خرید نداریم. اگر بخواهیم یک لیوان چای از بوفه پسران بخریم با ما طوری برخورد میشود انگار در حال خرید مواد مخدر هستیم. شاید جداسازی بوفه و سلف خیلی جزئی به نظر برسد و تصور شود که چندان مهم نیست اما تفکیک جنسیتی فضاهای عمومی در دانشگاه می‌تواند زمینه‌ساز تفکیک‌ها و تبعیض‌های جدی‌‌تر شود» زینب در ادامه می‌گوید: «اگرچه تفکیک جنسیتی در کلاس‌های درسی بسیار کمتر از سال‌های قبل شده- و البته همچنان به شکل محدودی وجود داردـ اما موج جدید تفکیک فضاهای عمومی در دانشگاه در دوسال اخیر مثل در ورودی دانشگاه، سلف و بوفه می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت تفکیک جنسیتی شدید در کلاس‌های درس مانند گذشته شود».
احضار گسترده دانشجویان زن به کمیته انضباطی به بهانه بدحجابی
به گفته فعالان دانشجویی در دانشگاه علامه تنها در مهر ماه سال جاری حداقل ۱۵ دانشجو زن به بهانه بدحجابی به کمیته انضباطی احضار شده‌اند. تشدید سخت‌گیری‌ها و برخوردهای انضباطی با دانشجویان و افزایش دخالت در پوشش آنان منجر به بروز نارضایتی گسترده در میان دانشجویان این دانشگاه شده است. مهتاب بیات در این‌باره می‌گوید: «از جمله تلاش‌های نافرجام فعالان دانشجویی در دانشگاه علامه برای مقابله با تبعیض‌های جنسیتی در این دانشگاه می‌توان به اعتراض به ورودی‌های تفکیک شده دانشگاه اشاره کرد. در سال‌های اخیر دانشجویان دانشگاه علامه بارها به این موضوع اعتراض کرده‌اند ولی متاسفانه تا به امروز این اعتراضات نتیجه‌ای در پی نداشته و خانم‌ها و آقایان از ورودی‌های جداگانه وارد دانشگاه می‌شوند».
او در توصیف برخورد حراست با دانشجویان زن می‌گوید: «با تفکیک درهای ورودی دانشگاه دختران دانشجو برای ورود به دانشگاه ناگزیر به عبور از اتاق حراست خانم‌ها هستند، کاری که برای بیشتر دانشجویان دختر بسیار دشوار است و البته گاهی ناممکن. متاسفانه هیچ راه گریزی از این اتاق نیست. حدود دو تا سه نفر همیشه دراین اتاق هستند تا روز شما را خراب کنند. کارمندان حراستی که برای نظارت پوشش خانم‌ها در نظر گرفته شده‌اند مسئولیت‌پذیرترین کارمندان دانشگاه هستند چرا که هر روز علاوه بر چک کردن کارت دانشجویی، رنگ لاک، میزان آرایش، اندازه مانتو، قد شلوار، رنگ جوراب، بعضا رنگ بند کفش و... دختران دانشجو را چک می‌کنند. این کارمندان در نوشتن تک‌تک این تذکرات هیچ‌گاه کوتاهی نمی‌کنند و گاهی سلیقه شخصی خود را نیز اعمال می‌کنند».
بیات در ادامه می‌گوید: «اگر شما تسلیم فشار حراست نشوید عواقب بدی در انتظارتان هست و به کمیته انضباطی احضار می‌شوید. اگر حوالی ساعت ۸ صبح به دانشگاه علامه آمدید از دیدن صف طولانی حراست خانم‌ها تعجب نکنید چون چک کردن همه این موارد و تذکر دادن به اکثر دانشجویان کار زمانبری است. این کارمندان گزارش‌های طولانی و بعضا چند صفحه‌ای را حاضر می‌کنتد و برای کمیته انضباطی می‌فرستند .علاوه بر این دیده شده که در لحظه با کمیته انصباطی تماس گرفتند تا با دانشجویان خطاکار (به زعم خودشان) برخورد کنند. بر اساس اعلام دانشجویان در مهر ماه سال تحصیلی جاری بیش از ۱۵ نفر به دلیل مشکل در پوشش به کمیته انضباطی احضار شدند. متاسفانه این روند همچنان ادامه دارد».
نامه‌ای با هزار امضا
با شروع سال تحصیلی جدید و افزایش محدودیت‌ها در دانشگاه علامه دانشجویان این دانشگاه اقدام به نگارش نامه‌ای اعتراضی خطاب به ریاست دانشگاه و جمع‌آوری امضا از دانشجویان کردند. به گفته فاطمه مهدوی، فعال دانشجویی، برخی دانشجویان به‌رغم موافقت با محتوای نامه به دلیل ترس از عواقب احتمالی حاضر به امضای این نامه نشدند اما پس از گذشت پنج روز هزار دانشجو این نامه را امضا کردند. در نهایت پس از پیگیری‌های دانشجویان سخت‌گیری‌های حراست بر پوشش زنان کمی کاهش یافت و تفکیک ورودی سلف‌ها نیز برداشته شد. با این حال همچنان تفکیک سلف و بوفه، در ورودی دانشگاه و کتابخانه مرکزی پابرجاست.
